«Многа хочаш...» — пасміхнуўся ў душы Грышка, зусім не з’едліва, а толькі ад думкі, якая прыйшла,— што не перавяліся на белым свеце целяпеі, наіўныя людзі; хоць і слова нянаскае — «наіўныя», але, здаецца, тут яму месца.
— Схавацца ад дажджу схавайся, — міралюбна сказаў Грышка, — і то на маю рызыку, а хазяйнічаць тута не дазволена. Дый п’яны ты — шчэ спаліш... Так што не развадзі анцімонію.
У Марчанка забегалі вочы, ён, падобна, не збіраўся ісці да паразумення, як і кожны чалавек, апантана і безаглядна зацяты ў сваёй праўдзе; знутры яго, канешне, падагравала гарэлка, востры пах якой — калі Марчанок падступіўся блізка — шыбануў Грышку ў нос.
— Мне ўсё дазволена! Бачыш?.. — І Марчанок тыцнуў пальцам сабе ў грудзі.
— Я знаю, што ты ваяваў, раніла... Ордэн пасля ўжо вайны ваенкамат уручыў табе... помніш, замочвалі? — Грышка думаў, яго словы Марчанка расчуляць, улашчаць — па той прычыне, што ўсякаму, як кажуць, мёдам на сэрца, калі раптам нехта чужы назаве яго заслугі,— ды выйшла іначай: Марчанок ажно віскнуў ад захлісту пачуццяў, якія, здаецца, перапоўнілі яго з беражкамі, як веснавая вада Сож.
— Вот іменна! Я кроў за Радзіму праліваў, а ты як крот у нару зашыўся, а цяпер камандуеш мной! Сыдзі з дарогі!.. — Марчанок, чырвоны ад натугі, яшчэ больш пацямнеў з твару, і кроплі поту на лбе пабольшалі.
Грышка хацеў сказаць, што ён таксама ваяваў, праўда, куля злітасцівілася над ім, затое снарад па яго душу прылятаў двойчы — адзін раз скубануў каля самых грудзей — сарваў гімнасцёрку і адно скуру апёк, другі — дзюбнуўся ў акоп, ды не ўзарваўся (як потым раскруцілі мінёры — аказалася, пілавіннем нашпігаваны), дык вось, Грышка хацеў пра ўсё гэта расказаць, але падумаў, што ў іх з Марчанком пачнуцца асабістыя дамаганні, папрокі, дый, калі ўжо на тое, град мазгі Марчанку не адбіў, сам ён знае, што Грышка на вайне быў і не абы-кім з яе вярнуўся, а старшым лейтэнантам.
— Калі б ета была мая хата, я б табе словачка не сказаў... — Дзіўна, Грышка паводзіўся так, быццам толькі яго воля была, пускаць Марчанка ў дом рыбака ці не. — І нават Лісаветку сваю аддаў бы...
— Ды пайшоў ты!.. — Марчанок ірвануўся наперад міма Грышкі, але той залучыў яго рукою; і сын учапіўся бацьку за плячо, першы раз падаўшы голас — аказалася, картавы: «Не тлэба, тата!» — і было відаць, што яму не ўпершыню сунімаць п’яную наравістасць бацькі; ва ўсякім выпадку, хлопец паклаў на зямлю сваю вуду і стаў перад бацькам рукі ў бокі. Грышка таксама наструніўся, гатовы ў любую мінуту кінуцца нагрудкі Марчанку. Невядома, як бы ўсё разыгралася далей, калі б не сыпнуў дождж, не густы, але буйны, як гарох, — кроплі, падаючы ў пясок, узбівалі пыл; потым, калі пясок змачыла, выклёўвалі ў ім ямачкі. Марчанок, з апушчанаю галавою, паправіў пад пінжаком тапор і завярнуўся ісці.
— Куды ты... на дождж? — хацеў спыніць яго Грышка, але Марчанок адчайна махнуў рукою — у плечы яму білі кроплі, дробна, як мак, разляталіся; на сцежцы заставаліся белыя плямы слядоў, а праз мінуту іх пазамываў дождж (ад аўтара: як час замывае чалавечую памяць, каб, даўшы прастору новым уражанням, старыя пахаваць навечна ў бязмежнай прорве невядомасці).
Грышка са злосцю плюнуў — не ўслед Марчанку, якога яму было шкада аж да слёз, а ад прыкрасці — што ўлез вось у гэтае «старажоўства», цяпер пастыляйся з людзьмі, ворагаў нажывай. Мог бы, канешне, вушы апусціць, моў, як сабе хочаце, але навошта тады грошы палучаць. Тут так: або зусім кідаць гэту работу, або цвёрдым быць — і ніякага Якава.
Грышка распаліў у печцы і, пакуль корпаўся каля яе, на нейкі час забыўся пра нядаўнюю стычку. Дождж не забавіўся — хмары зачапілі адно крылом, — і цяпер чыста ды свежа блішчалі бярозы, мокрая вясёлая трава, з якой паравала тонкае, блакітнае марыва і, падагрэтае на вышыні сонцам, бясследна знікала. З норак выпаўзлі мурашы, напалоханыя вадою, насцярожана краталі вусікамі. На ружовым вяночку лугавога васілька сядзеў мокры чмель са склеенымі крыльцамі; Грышка пастаяў над ім, крануў за спінку пальцам — чмель пахіліўся і падняў уверх кручкі сваіх махнатых ног.
У доме, які Грышка адамкнуў адно цяпер, стаяла духата, цяжкае паветра пахла пылам і тою нежывою затхласцю, што немінуча зашываецца ў памяшканне, дзе рэдка бывае чалавек. Рассохлыя за лета, рыпелі пад нагамі масніцы, аж калола ў лоб з сярэдзіны. Грышка паадчыняў усе фортачкі і дзверы, працёр мокраю анучаю стол і падаконнікі. Шчоўкнуў тэлевізарам — паказвалі цёмных, аж чорных, людзей з абкручанымі ў белыя ручнікі галовамі і з аўтаматамі на плячы. Яны ішлі ўразвалку, смеючыся, па гарадской вуліцы, абапал якой перад горкамі яблык, гарбузоў і ўсякай іншай садавіны ды гародніны, назву якіх Грышка не ведаў, сядзелі загарэлыя прыгожыя хлопцы і дзяўчаты, а таксама старыя з чорнымі бародамі, маршчыністымі тварамі і глыбока схаванымі калючымі вачыма. Здагадаўся: мабыць, Афганістан, пра які цяпер шмат і часта гавораць, асабліва тыя, у каго хлопцы служаць у арміі. «Міша мой не папаў туды... Можа, і дарэмна — хаця б абразуміўся. Усё-ткі гонар, як ні кажы, інтэрнацыянальная місія... Так нам палітрук гаварыў, калі мы вызвалялі Еўропу ад фашысцкай сволачы». Цяпер, калі так здзеелася з Мішам, Грышка чапляўся за любы варыянт, які мог бы іначай павярнуць сынаў лёс і не давесці да ганьбы, бо горш, чымся атрымалася, — сам чорт галаву скруціць, а не прыдумае. Міша, Міша... Грышка падышоў да акна, каб выгнаць на двор мятлушку, што ўляцела праз адчыненую фортачку, і позірк яго ўпаў на Глубку — змрочнае, глухое балота. Грышка раптам пахіснуўся, стала млява ў грудзях, і ён абапёрся рукою на падаконнік, а ў вачах паплыло-паплыло...