Ехаў ён тады з заробкаў, з шахтаў Данбаса, куды загнала яго, як і многіх іншых беларусаў, пасляваенная нішчымніца; вёз тры чамаданы дабра, поўныя кішэні грошай і на пяць тысяч аблігацый, новенькіх, крамяных, якія потым (так пісалася ў газетах) зноў заменяць грашыма. На станцыі ў Гомелі ён выйшаў пакурыць; стаяла духата; да яго падбег маленькі замурзаны хлапчук, падняў выгнутую лодачкай далонь. Вочы ў хлапчука былі вялікія, чорныя і глядзелі з такім смуткам і нейкаю сабачаю ўтрапёнасцю, што ў Грышкі міжволі задрыжала размякчаная рэстаранным півам душа і абручом здавіла горла — ні дыхнуць, ні прадыхнуць; ён узяў хлапчука (пазнаў: цыганёнак) за плячо, і той надзіва мякка падаўся следам; ён прывёў яго да ларка, за шклянымі бакамі якога смачна, мядова адсвечвалі булачкі, і сказаў, каб той прасіў «колькі яму ўлезе». Цыганёнак глянуў на Грышку здзіўленымі вачыма, у якіх разам з хітрасцю: «Маніш?» — пырснула і глыбокая, нястрымная радасць дзіцяці: «Во пашэнціла!», выцягнуў са штаноў падол завэдзганай, спалавелай кашулькі, але ўбачыў у ёй ладную дзірку, праз якую магла праваліцца булачка; хуценька сашмаргнуў з плячэй кашульку — здаецца, нават трэснуў рукаў — і распасцёр яе з бессаромным нахабствам.
Грышка браў з прылаўка булачкі... Вочы ў прадаўшчыцы дасюль былі нейкія млявыя, санлівыя, ці што, а тут раптам ажылі і адно з іх заміргала. А Грышка кідаў і кідаў на распасцёртую кашульку булачкі. Цыганёнак спрытна, адным рухам увязаў іх, закінуў ношку за плечы і — «А раптам гэты «ачо мануш»1 перадумае?» — шмыгнуў у натоўп, які тут жа праглынуў яго, бы мышку стог сена.
Ён дасюль не ведае, ці яна пільнавала ўвесь час, як ён саступіў з падножкі вагона, закурыў, потым павёў цыганёнка да ларка, ці няўзнак лучыла на яго і па цыганскім чуцці, што, можа, не так даецца ад прыроды, як вытончваецца частай споведдзю чужой душы, супыніла: хвацка выгнула перад ім руку, як фея, трохі падцяла ўніз галаву, каб вочы, выкаціўшыся бялкамі, здаліся большымі і ўражлівымі. Затоеная ўсмешка, у якой было менш хцівае саладжавасці і больш звыклай жаночай гуллівасці, выпырхнула ёй на вусны, між якіх ядрана, як соль, блішчалі зубы. Яна была ярка-пякучая, прыгожая сваёю маладосцю. Такіх цыганак Грышка яшчэ не бачыў. Прызнацца, сярод цыган, якіх багата асела і ў Данбасе, Грышку падабаліся болей мужчыны — строгаю, панураю прыгажосцю чорных густых кучараў, часам змоладу пасівелых, усягды злучаных на пераноссі броваў, вусоў і смуглай скуры. У жанчын чамусьці ён не знаходзіў палкага хараства — звычайна былі худыя, на тонкіх нагах, з буйнаватымі насамі і — самае галоўнае — адпужвалі яго прыметнымі валаскамі на твары, падбародку і над верхняй губой асабліва.
Гэта была бледнатварая, русавалосая (яго здзівілі даўгія пасмы, заплеценыя ў касу), а вочы — вугальна-чорныя, як бы з сіняватаю смугою, падобныя на саспелую нечапаную сліву.
З-за яе ён спазніўся на свой цягнік, спахапіўся адно тады, калі пачуў свісток і чамусьці аглушальны стукат колаў па рэйках. «Багаж!..» Яна не выпусціла ягонай рукі, хоць і адчула, дакладней — убачыла, як злосць і адчай выплеснуліся з грудзей на вочы, а цёмныя, правугленыя пальцы згарнуліся ў ёмкі, жалезны кулак, які, канешне, не збіраўся біць, у ім чалавек сашчаміў у адзін міг нервовую ўзбуджанасць і, можа, нават страх, што міжволі атуляе ў холад кожнага, калі ён зняцяйкі апынецца на краі глыбокай прорвы ці перад кучкаю незнаёмых, нядобра настроеных людзей.
Ён разам увесь абмяк, ужо не думаючы пра багаж, але аддаючыся на спагаду той, што заблытала яго не выдумкамі сваімі, а жаночаю красою. Потым ён здзіўляўся, як мог зразу даверыцца незнаёмай жанчыне, ды яшчэ з роду такога, адвеку шалапутнага. Яе звалі Ліса, Лісавета, а пазней ці ўжо ў тую ноч, не помніць, яна стала для яго Лісаветкаю — імя, у якім яму чуўся родны, цёплы плеск Сажа, шолах ліп на гародзе, звон бліскучых сцяблін, што яшчэ не адубелі як след, а толькі выструніліся для таго, каб утрымаць пустую шчотачку коласа, які некаторага дня раскарануецца поўненькімі, бы сэрца, зярняткамі.
Лісаветка, як расказала, была не чыстакроўная цыганка: бацька яе, бесарабскі цыган, ажаніўся з украінкай, з якою і прывандраваў у Гомель; асеў там і ўладзіўся мясніком на базары. Грышка, на тры дні запазніўшыся, прывёз Лісаветку з сабою ў Малінаўку і на нейкі час стаў, мабыць, самым «сукаватым» чалавекам на вёсцы — яго (зразумела, болей з-за жонкі) усе чаплялі — позіркам, языкамі. Так зазвычай сярод жывога было і будзе. Грышка не крыўдзіўся, нават жартаваў: «От! Вон у табун новую карову падпусці — зразу ўсе да яе рагамі. А тут — людзі...» Але спакваля малінаўцы абвыкліся, пакрысе падзея счахла, і напамінкам пра яе засталася адно мянушка — Цыганка: усе да аднаго звалі так Лісаветку зaчы, а пры стрэчы называлі па імені.