***
Калі і выпадала Ковачу вольная хвіліна, то адно між двума тэлефоннымі званкамі або дзвюма прызначанымі загадзя стрэчамі: людзі! людзі! людзі! Кожнага трэба яшчэ раз праверыць, кранаючыся самых патаемных вузельчыкаў памяці, і ў выпадку чаго - адсеяць. Адхіліць. Цяпер ужо незваротна. Выпадковага ў іх рабоце і раней было няшмат, у сувязі ж з маскоўскімі палітычнымі бойкамі, пасля якіх разломы і шчыліны пайшлі па ўсёй краіне, руйнуючы партыю, пільнасць патрабавалася ва ўсім. Ва ўсім і пастаянна. Памылкі, і самыя што ні на ёсць нязначныя, надалей проста недапушчальныя: на карту пастаўлена многае... Калі не ўсё. I нават здагадкі не павінна ні ў каго ўзнікнуць, што ў калідорах ЦК...
Дадумваць не стаў, хоць думкі не першы дзень мулялі, змушаючы сяды-тады і волю, валявы націск скарыстаць, каб даць ім адпачыць. Адпачыць... Выпрастацца ў крэсле ва ўвесь рост, закінуць рукі за галаву, прымружыць вочы і расслабіцца. Так, каб на хвіліну-другую адключыцца ад рэальнасці, убачыць лагчыну, зараснікі лотаці над ціхай рачулкаю, човен, сябе ў чоўне з самаробнай вудаю ў руцэ... Калі тое было, не мела значэння, колькі гадоў з таго дня мінула, лічыць не злічыць, а спакой вяртаўся, паглынаў яго, закалыхваў - хвіліну, другую... Больш - рэдка выпадала, але калі б не гэта здольнасць душы, уяўлення вяртацца ў адно з імгненняў пражытага, у памяць, ён не вытрываў бы шалёнага рытму працы - з дня ў дзень, з году ў год.
Вось і цяпер, пасля тэлефоннай размовы з маскоўскім стратэгам, калі ўсё гаварылася толькі для таго, каб нічога не сказаць («Вы ж глядзіце там!» - усё, што запомнится), Ковач не стаў піць астылы чай, а крыху адсунуў крэсла ад стала і выпрастаўся ў ім ва ўвесь свой рост. Хрыбетнік - як мага прамейшы, галава - злёгку адкінутая на спінку крэсла... Прымружыў вочы, пачаў пагладжваць лоб над пераноссем, сціраючы з памяці ўсё, не вартае ўвагі сёння, цяпер - чакаючы ціхага ўсплёску святла, з якога выплыве спомін. Той ці іншы спомін... 3 мінулага ці з яшчэ непражытага...
Думка, крыху каструбаватая («Спомін... з непражытага...»), слізганула па краі свядомасці, не зачапіўшы, не парушыўшы засяроджанасці, і, здавалася, яшчэ міг-другі - і нішто не скране запоны цішыні. Але імгненне доўжылася, не пераходзячы ў наступнае, а ў цьмяным святле ніяк не магла акрэсліцца знаёмая далеч. Павольныя, ледзь заўважныя ў сваёй запаволенасці хвалі цяжкой непразрыстай сінечы падступалі, накочваліся бясконца - канца ім не было! - а час застыў, прыстыў да спыненага імгнення.
- Я палюбіла цябе... Люблю цябе ўсім сэрцам! А ты кінуў маё сэрца пад ногі натоўпу...
Голас прагучаў так выразна, што Ковач уздрыгнуў: там, у шэра-сініх хвалях цішыні нікога - нічога! - не было. Ды і адкуль чаму было ўзяцца, як яго самога ў гэты момант не ўгледзеў бы ніхто ні там, ні дзесьці ў іншым кутку часу?
- Ты прыйшоў... ты ўвайшоў у маё жыццё, перавярнуўшы, павярнуўшы наўстырч. Усё, чым жыла мая душа, аказалася зруйнаваным, раструшчаным, а я як аслепла: рвалася туды, куды мне ўваходу не было, куды мяне не пускалі. Ты - не пускаў! Любіў мяне - казаў, што любіў! - і не ўпускаў у сваё жыццё. Мажліва, не мог... Мажліва, не хацеў...
Ковач пазнаваў і не пазнаваў голас, узіраючыся ў цьмянае святло. Хто да яго звяртаўся? Адкуль?
- Адтуль, адкуль я ўжо не вярнуся. Не вярнуся... Хоць я так доўга чакала твайго прыходу, каб прыпасці да цябе, зліцца з табой - і стаць шчаслівай, самай шчаслівай жанчынаю ў свеце! Ты забыў, што прыходзіў... што абяцаў зноў прыйсці.... Абяцаў - і больш не прыходзіў... пасылаў іншых...
Словы часам абрываліся, не дагучаўшы, і ён быў упэўнены, што расчуць усё да канца перашкаджала раздражненне, невядома чым выкліканае.
Чым? Нежаданнем успамінаць? Раптоўна збуджаным пачуццём незразумелай віны? Ці мала каму ён штосьці некалі абяцаў!
- Ты забыў... А я рабіла ўсё так, як ты хацеў, як перадаваў праз тых, каго пасылаў у мой дом...
«Ды нікога нікуды я не пасылаў! - абурыўся ў душы Ковач. - Толькі звар’яцелай ад адзіноцтва бабы мне не ставала!»
Абурэнне было непадробным: ён не мог уцяміць, у чым яго абвінавачвалі. I хто? Жанчына? Ён - жанаты. У яго сям’я. Двое дзяцей.
- Я палюбіла цябе... Люблю! I штодня, штоміг паміраю ад любві, растаптанай тымі, каму ты мяне аддаваў... аддаў... I нават калі б сказаў, што аддаваў на пагібель, я не запярэчыла б! Любоў не можа абараняцца... абараняцца ад людзей... ад жорсткага свету... I гіне. Чуеш? Яна гіне - і губіць мяне. Пагубіць! Чуеш?
«Чуеш? чуеш?.. чуеш?..» - перакочвалася дзесьці глыбока ў ім рэха ледзь чутнага клічу, і Ковач адчуваў, як болем адгукаецца на яго сэрца.
- Што здарылася? Што павінна здарыцца?
Падумаў ён ці прамовіў, пэўна б не вызначыў. 3-за разарванай пытаннямі запоны цьмянага святла выплывала карціна сквера, звычайна бачнага з акна яго кабінета, фантан, будыніна тэатра... Яшчэ да таго, як перш на каменнай сцяне будыніны, а потым на вышчарбленым асфальце з’явілася выява жаночага твару, Ковач зразумеў, каму належаў голас, хто звяртаўся да яго з памяці. Хоць хіба толькі з памяці?