Выбрать главу

Jedną trzecią naszego życia spędzamy, śpiąc, wszyscy o tym doskonale wiemy i możemy sami to potwierdzić, zliczając godziny pomiędzy położeniem się do łóżka i wstaniem, odliczając bezsenność, jeśli się na nią cierpi, i czas spożytkowany na nocne uprawianie sztuki miłosnej, z reguły praktykowane podczas tak zwanych martwych godzin, pomimo coraz większego rozpowszechnienia dowolnego rozkładu dnia, które w tych i innych przypadkach prowadzą nas do złotych snów o anarchii, to znaczy do tych wytęsknionych czasów, kiedy każdy będzie mógł robić, co mu się żywnie podoba, pod jedynym podstawowym warunkiem nieograniczania bliźnich ani niewchodzenia w konflikt z ich upodobaniami. Tak, nie ma nic prostszego, lecz fakt, że do dzisiaj nie udało nam się nawet z niezachwianą pewnością zidentyfikować naszych bliźnich pośród tłumu obcych, dowodzi tego, co od dawna wiedzieliśmy, mianowicie że wykonywanie rzeczy najprostszych przekracza złożonością wszystkie zajęcia i techniki, albo innymi słowy, łatwiej jest począć, stworzyć, zbudować i obsługiwać elektroniczny mózg, niż odnaleźć w naszym własnym prosty sposób na bycie szczęśliwym. Jednakże po jednych czasach następują inne, jak mawiał poeta, a nadzieja ginie jako ostatnia. Niestety my już możemy zacząć tracić nadzieję, bo czas, którego jeszcze brakuje do powszechnej szczęśliwości, odmierza się miarą astronomiczną, a to pokolenie nie myśli żyć tak długo, zwłaszcza że jest bardzo zniechęcone.

Tak długie krążenie wynikające z tego, że jedne słowa pociągają za sobą następne, sprawiając wrażenie, że nie robią nic oprócz spełniania pragnień kogoś, kto w końcu będzie musiał za nie odpowiedzieć, a w rzeczywistości wprowadzają go w błąd, wiodąc do kulminacyjnego punktu narracji pozostawionej w miejscu bez nazwy i bez historii, do czystego dyskursu bez powodu ani celu, który można by uczynić scenerią albo ozdobą nie wiedzieć jakiego dramatu czy opowieści, to krążenie rozpoczęte pytaniem o godziny snu i jawy, zwieńczone wyświechtaną refleksją o krótkotrwałości życia i długowieczności nadziei, to krążenie, zakończmy, znajdzie usprawiedliwienie, jeśli nagle zadamy sobie pytanie, ile razy podczas całego życia człowiek podchodzi do okna, ile dni, tygodni, miesięcy tak spędza i dlaczego. Zwykle robimy to, aby sprawdzić, jaka jest pogoda, żeby zobaczyć niebo, żeby marzyć przy księżycu, żeby odpowiedzieć na czyjeś wołanie, żeby obserwować sąsiadów, a także żeby zająć czymś oczy, podczas gdy myśl towarzyszy plączącym się obrazom, zrodzonym jak rodzą się słowa, ot tak sobie. To mgnienie, krótkie chwile i długie kontemplacje tego, co nigdy nie zostanie ujrzane, gładkiej, ślepej ściany, miasta, szarej rzeki albo wody kapiącej z dachów.

Raimundo Silva nie otworzył okna, spogląda przez szybę, a w rękach trzyma książkę, otwartą na fałszywej stronie, tak jak mówi się, że fałszywą jest moneta wybita przez kogoś, kto nie miał na to pozwolenia. Deszcz głucho rozbrzmiewa na cynkowej blasze daszku i on go nie słyszy dlatego, że, jak powiedzielibyśmy, poszukując porównania odpowiedniego do sytuacji, deszcz jest jakby jeszcze odległym odgłosem konnicy, uderzaniem kopyt o miękką i wilgotną ziemię, rozchlapywaniem wody z kałuż, dziwne to porównanie, skoro zimą zawsze zawieszano działania wojenne, cóż stałoby się z jeźdźcami lekko odzianymi pod pancerzem i kolczugą w mżawce wciskającej się poprzez szpary, szczeliny i złączenia, o pieszym wojsku lepiej nie mówić, boso w błocie, o rękach tak zgrabiałych z zimna, że ledwie mogą utrzymać skąpą broń, z którą przyszli zdobywać Lizbonę, cóż to za pomysł miał król, żeby wyruszać na wojnę w tak złą pogodę, Ale oblężenie miało miejsce w lecie, wyszeptał Raimundo Silva. Deszcz na daszku stał się słyszalny, choć teraz pada z mniejszą siłą, stukot kopyt oddala się, udają się do koszar. Nagłym ruchem, niespodziewanym u osoby tak oszczędnej w gestach, Raimundo Silva otworzył okno na oścież, kilka kropel zrosiło mu twarz, książkę nie, bo ją osłonił, i to samo wrażenie mocy przepełniło mu duszę i ciało, oto miasto, które zostało otoczone, mury schodzą tamtędy aż do morza, bo tak szeroka rzeka zasługuje na to miano, po czym wspinają się ostro aż tam, gdzie nie potrafimy ich dojrzeć, oto mauretańska Lizbona, gdyby powietrze nie było takie szare w ten zimowy dzień, lepiej widzielibyśmy gaje oliwne na wzgórzu zbiegającym do zatoczki i te z drugiego brzegu, niewidoczne teraz, jakby skryła je chmura dymu. Raimundo Silva popatrzył raz i drugi, wszechświat szemrze w deszczu, mój Boże, cóż za słodki i przyjemny smutek, oby nigdy nam go nie brakło, nawet w chwilach radości.

Pewni autorzy, może z powodu nabytego przeświadczenia albo z powodu usposobienia ducha, z natury swojej nie znajdującego upodobania w cierpliwych dociekaniach, cierpią na myśl o tym, że nie zawsze istnieje linearny i jednoznaczny związek pomiędzy tym, co nazywamy przyczyną, i tym, co z racji tego, że następuje później, nazywamy skutkiem. Twierdzą oni, i trudno nie przyznać im racji, że odkąd świat światem, mimo że nie wiemy, kiedy powstał, nigdy nie widziano skutku nie mającego swej przyczyny i że wszystkie przyczyny, czy to za sprawą przeznaczenia, czy też z powodu zwykłego mechanicznego działania, powodowały i będą powodować skutki, które, co istotne, powstają natychmiast, nawet jeśli przejście od przyczyny do skutku umknęło uwagi obserwatora albo dopiero po długim czasie zostaje bardziej lub mniej precyzyjnie zrekonstruowane. Idąc dalej, wystawiając się zuchwale na niebezpieczeństwo, utrzymują rzeczeni autorzy, że wszystkie widoczne dziś i rozpoznawalne przyczyny spowodowały już swoje skutki, nie musimy nawet czekać, aż się objawią, oraz że wszystkie skutki, już objawione albo dopiero mające się objawić, mają swe nieuniknione przyczyny, choć z powodu naszych wielorakich ograniczeń nie jesteśmy w stanie ich zidentyfikować i odpowiednio przyporządkować, nie zawsze w sposób linearny, nie zawsze w sposób jednoznaczny, jak to stwierdzono na początku. Mówiąc teraz tak jak wszyscy ludzie, i zanim te tak uciążliwe rozważania pchną nas w kierunku bardziej złożonych problemów, jak dowód na przypadkowość świata Leibniza albo dowód kosmologiczny Kanta, co nieuchronnie zmusiłoby nas do postawienia sobie pytania o to, czy Bóg rzeczywiście istnieje, czy też zwodzi nas fantazjami niegodnymi wyższej istoty, która powinna uczynić wszystko i powiedzieć wszystko z największą przejrzystością, autorzy ci oznajmiają, że nie powinniśmy się przejmować dniem jutrzejszym, bo niewątpliwie wszystko, co się stanie, wydarzyło się już w przeszłości. Sprzeczność jest zaledwie pozorna, co udowodniono, bo skoro nie można cofnąć kamienia, tak by znalazł się znów w ręce, która go rzuciła, tak samo my nie unikniemy ciosu i bólu, jeśli dobrze celowano, a my przez nieuwagę albo zaskoczenie w porę nie uchyliliśmy się od ciosu. Krótko mówiąc, życie jest nie tylko trudne, czasem jest niemal niemożliwe, szczególnie gdy z braku widocznej przyczyny skutek, jeśli jeszcze można go tak nazywać, domaga się wyjaśnienia jego podstawy i pochodzenia, a także przyczyny, która ze swej strony zaczęła już być, zważywszy na to, co wszystkim jest nieobce, że w całym tym kontredansie do nas należy odnalezienie sensów i definicji, podczas gdy mamy ochotę tylko spokojnie przymknąć oczy i pozwolić gnać naprzód światu, który znacznie bardziej nami rządzi, niż pozwala rządzić sobą. Gdy tak się zdarza, to znaczy gdy przed oczyma mamy to, co według wszystkich danych, zdaje się skutkiem, ale nie potrafimy określić jego bezpośredniej albo bliskiej przyczyny, ratunkiem jest z pewnością przystosowanie się, danie czasowi czasu, bo przeznaczeniem rodu ludzkiego, o którym, pamiętajmy to, choć może się to wydawać absurdalne, nie ma innej wiedzy niż ta, którą ma on o sobie samym, jest wytrwałe oczekiwanie skutków i bezustanne poszukiwanie przyczyn, przynajmniej to właśnie bezustannie się robiło do dziś.