Слаўнаму камсамолу і моладзі Жлобіншчыны ў знак пяцісотгадовага юбілею горада Жлобіна прысвячаю.
Жывуць толькі тыя легенды, якія па самой сутнасці сваёй — праўда.
3 народнага.
1
Са складаным пачуццём радасці і смутку прачытаў я ў газеце «Латвийский моряк» заметку «Имя на борту». Задумаўся над някідкім глыбокім сэнсам шчырых радкоў, і мне прыгадаліся словы з верша паэта Міколы Чарняўскага:
Ці думаў ён, ці сніў, ці марыў,
Хлапчук з дняпроўскіх берагоў,—
Пачуе шчырае: «Таварыш...»
На мове ўсіх мацерыкоў!
Хлапчук з дняпроўскіх берагоў... Яго ўславіла жыццё, яго ўславілі паэты... Дык хто ж ён?..
2
Маладое лета сама што ўбіралася ў сілу. У той дзень раніца выдалася надзвычай прыгожая — светлая, цёплая, ціхая. Чыстай, спакойнай радасцю ззяла прырода. На зелені і квецені серабрыста іскрыліся кроплі расы. Іх нібы казыталі і ледзь улоўна гушкалі гуллівыя промні.
Антон паснедаў яешняй, выпіў кубак чаю, вышаў на двор. Грудзі глыбока ўдыхнулі свежае вільгатнаватае паветра. Ён падставіў твар ласкаваму сонцу, прыжмурыўся. Але што гэта?.. Сэрца на хвіліну чамусьці насцярожылася і цібы замерла.
3 вуліцы данёсся звонкі дзявочы голас: «В роще по берёзкам белый перезвон...» Антон пазнаў яго: Волька-кучараўка ўсё вершы дэкламуе.
Волька была старэйшая за Антона, вучылася на тры класы вышэй за яго і жыла ў канцы іхняй вуліцы. Дзяўчына любіла вершы, многа ведала іх напамяць, і калі знаходзіла ўдзячнага слухача, заўсёды чытала яму. «Цікава, каму гэта яна?» Але найбольш, бадай, Антона зацікавіла не столькі гэта, колькі пачутае. «В роще по берёзкам белый перезвон», — паўтарыў ён у думках. — Прыгожа як!» Прытка, як малады пеўнік, скочыў з ганка, пашыбаваў да веснічак.
Волька з незнаёмай яму дзяўчынай адышліся ўжо далекавата.
А да яго падыходзіў Косцік Вярбіла. Антон насупіўся, пераступіў з нагі на нагу, быццам выбіраў ямчэйшую позу. Косціка ў школе дражнілі ацопкам. Быў ён высокі, таўсматы і непаваротлівы.
А да ўсяго лянівы, у некаторых класах сядзеў па два гады.
Наблізіўшыся да Антона, ён таксама набычыўся. Яны сустрэліся поглядамі.
— Ты чаму, ацопак, Наташу ўдарыў? — пагрозліва мовіў Антон.
— А табе якая справа, маляўка?
У параўнанні з Косцікам нізкарослы Антон сапраўды быў як маляўка.
Наташа ў класе сядзела на суседняй парце, і Антон апошнім часам на ўроках стаў употай касіць на яе погляды. Ладненькая русакосая дзяўчынка з вясёлымі зеленаватымі вачамі — яна падабалася ўсім. Але Антону, мабыць, больш чым каму. Ён чуў у душы нейкае незразумелае, асабліва цёплае пачуццё да яе, якое чамусьці стараўся хаваць ад самога сябе.
Косцік, адказаўшы Антону ў тон — грубавата, з выклікам, — спахапіўся, прамовіў спакойней:
— Няхай не задаецца, падумаеш — прыгажуня! Морду адварочвае...
— Хіба можна біць дзяўчат? Хіба можна?.. — Голас Антонаў перарваўся на высокай ноце.
— Яна што, ухажорка твая?.. Ха-ха-ха!..
— Ах ты, ацопак! — Антон сціснуў кулакі.
Косцік угнуў галаву, люта зіркнуў з-пад прыпухлых сіняватых павекаў.
— Удар толькі — зубы павылятаюць, гніда.
Антон ведаў, што Косцік быў баязлівец. Але ведаў ён і другое: чуючы сваю перавагу ў сіле, баязлівец у сляпой лютасці перахоплівае ініцыятыву. Значыць, трэба не даць яму набрацца духу.
— Вот я табе!.. — Антонава атака была імгненная. Удар угадзіў пад дыхавіцу.
Косцік войкнуў, скурчыўя, захістаўся. Антон яшчэ агрэў яго кулаком па патыліцы, але ўжо не моцна, быццам так, ддя прыліку, і ляпнуў весніцамі.
У хаце Антон сеў да стала. Пасядзеў хвіліну, пазіраючы ў акно, узяў з этажэркі кнігу ў цёмна-шэрай вокладцы — «Цусіму» Новікава-Прыбоя. Учора ён да поўначы сядзеў над раманам і, каб маці не пагнала спаць, чытаў бы да раніцы. Цяпер яму не чыталася. Адрываў вочы ад радкоў, зіркаў у акно. Думаў: «Што яго біць было! Ён жа — як мяшок...» Успаміналіся словы маці, якія сказала яна, калі сварылася на яго, што ў чарзе за білетам у кіно пабіўся. «Без чаргі лезлі? Дык ты словам, а не кулакамі праўду даводзь, рукам волі не давай». Ад іх ён адчуваў цяпер сябе прыкра і апраўдваўся перад самім сабой: «А яму, ацопку нахабнаму, дзяўчыну біць можна?»
Ляпнулі дзверы. Прыйшла з базара маці. Ён вінавата паглядзеў на яе і ўнурыўся ў кнігу.
Маці была ў добрым настроі.
— На абед, сынок, боршчык будзе і любімыя твае галубцы. — Яна дастала з кашолкі белы качан капусты, пагушкала яго на далоні. — Нядзеля ж, святочны дзень... Ой, сынок!.. Чуеш?