Калона зняможаных, абяссіленых ваеннапалонных марудна, цяжка рухалася пыльнай вуліцай вёскі Лугавая Вірня. Паліла сонца, у паветры вісела задуха, якая налівала млявасцю цела, здушвала дыханне. I палонныя, і канваіры жадалі аднаго: хутчэй дапасці да месца прызначэння. Аднак у Антона было на думцы іншае. Ён употай зіркаў праваруч ад сябе, дзе каля хат раслі прысады, узвышаліся парканы і платы. Яшчэ здаля ён пабачыў: каля хаты з блакітнымі аканіцамі былі расчынены весніцы. Іх прыхоўваў ад вуліцы прысадзісты клён. Рашэнне Антонава было імгненнае: увесь сабраўшыся як ні ў камяк, скочыў пад клён. Жанчына, якая была на двары, на момант аслупянела. Потым падбегла да яго, са страхам прашаптала:
— Сюды! — і ўпіхнула ў істопку.
Колькі сядзеў Антон у істопцы, ён не мог сказаць. Здавалася, увесь дзень. Нарэшце ён вышаў на двор, прынік да шчыліны ў паркане. Вуліца гула маторамі, бразгацела жалеззем: па ёй, узнімаючы хмары пылу, імчалі танкі, валаклі гарматы цягачы, праносіліся аўтамашыны. Чужыя танкі!.. Даўкі камок перасеў у Антона ў горле. Хлопец у бяссільнай роспачы стукнуў кулаком па бервяну паркана, асеў на дол. Думкі, горкія, пякучыя, блыталіся ў яго галаве. На хвіліну ён як бы ўпаў у паўзабыццё. Тады яму памроілася: ці не сон усё гэта?! I вунь крыжастыя танкі на пыльнай вуліцы, і жудасныя баі ў лясных чашчобах, і тытанічны, недасягальны яго разуменню генерал... I ён, той дзівосны старшы лейтэнант, які пад духмянай сасною казаў яму словы, што прымушалі часцей біцца сэрца: «А зоры ў небе, Антошка, звіняць — прыслухайцеся?..» Дык сон?! Як жа ўсё здарылася, усё сплялося-скруцілася?!.
Цяжка, пакутліва пакідаў Антон свет ілюзій, каб потым рашуча, безаглядна ступіць у свет суровай, бязлітаснай рэальнасці, якую наканавана было яму спазнаць на шляху шчырага хлапечага жыцця і самаадданага змагання. Трапяткую душу яго ў тыя хвіліны чуў вецер вольны, трывожны суровы лес, ды неспакойны
мудры Дняпро...
Пад вечар гаспадыня хаты з блакітнымі аканіцамі напаіла Антона малаком, ён вышаў на вуліцу, якая ўжо апусцела, і пакрочыў у бок роднага Жлобіна.
5
Зашумеў залаты дождж. Наляціць вецер — і закружыўся пярэсты віхор. Лісце ляціць, скача, плыве... Потым глядзіш — неба пралілося дажджом рэальным, вадзяныя кроплі, як цвікі, прыбіваюць лісце да намоклай зямлі. Усё наўкола хмурнее, агортваецца сумам і журбою. Хмурнеюць і сэрцы людскія, адвечна прагныя да цеплыні і святла.
Восень занялася пахмурная, вільготная, з густымі халоднымі туманамі. Яна сурова нагадала людзям, што хутка надыдзе зіма, жорсткая зіма ва ўмовах варожай акупацыі. Трэба было дбаць пра тое, як пракарміцца, абагрэць жытло.
У хаце Губаравых гадавалася дзевяць дзяцей. Сям'я гуртавалася дружная, працавітая. Антон з маленства быў прывучаны да працы і любіў прыкласці рукі да добрай справы. Цяпер яму ісці зарабляць на хлеб. Ды толькі — у каго зарабляць, на каго працаваць? Але ж голад не цётка, мусіш.
3 асеннімі халадамі Антон уладкаваўся чорнарабочым у паравознае дэпо. Загружаў і выгружаў вугаль на паліўным складзе. Аднаго разу, калі выгружаў вугаль, яму сярод блішчастых камянёў трапіўся невялікі кавалак чорнага калянага шнура. Ён ведаў, што гэта за шнур, старшы лейтэнант Панкраценка паказваў яму. Хуценька, каб ніхто не заўважыў, схаваў знаходку ў кішэню.
Дома ён уважліва агледзеў яе — ладны кусок! «Спатрэбіцца», — нечакана цвёрда падумаў. На што і як спатрэбіцца — ён не ведаў, але абрадаваўся гэтай думцы. Паслухаў яе і прыгразіў акупантам: «Пачакайце, я вам напрацую!..» Тут яму прыгадаўся анекдот, які развесяліў яго. Незадоўга да вайны анекдот расказаў знаёмы марак з іхняй вуліцы, што прыязджаў у водпуск.
Ідзе гультай па набярэжнай, а каля прычала карабель прышвартаваўся. На капітанскім мосціку капітан стаіць. Гультай крычыць яму: «Капітан, табе памочнік трэба?» — «Не трэба»,— адказвае капітан.— «А боцман?» — «I боцман ёсць на караблі».— «А старшы матрос?» — «Таксама не трэба». «Ну, шчасце тваё, капітан,— пагразіў яму гультай кулаком.— А то б я табе напрацаваў!..»
Антон слова ў слова паўтарыў у думках анекдот, усміхнуўся: «Я вам напрацую, заразы!..» Ён акуратна зматаў шнур, пайшоў за хлеў і схаваў яго ў падстрэшшы, выпужнуўшы вераб'ёў, якія ладкаваліся там на ноч. Вераб'і селі на бліжнюю яблыню, незадаволена чырыкалі, і ён пагразіў ім пальцам:
— Глядзіце ў мяне, каб нікому ні гу-гу — маўчок.
3 таго часу Антон стаў кожны раз пільна ўглядвацца ў кучы вугалю і неаднойчы знаходзіў там бікфордаў шнур. Радаваўся: буду назапашваць!