— Гэта вас у школе такім вучылі? — Усмешка не сыходзіць з хударлявага, нібыта засушанага твару Мінянкова.
— У піянерскім атрадзе. Гы-гы... — Антон гыгыкнуў і адчуў: яму раптам нечага стала непамысна.
— А такую не ведаеш? «Пусть он землю бережет родную, а любовь Катюша сбережет», — прадэкламаваў Ціт.
— Не ведаю такую. Яе немцы добра ведаюць.
3 тыдзень таму назад Антон, праходзячы паўз кантору паравознікаў, чуў, як «Кацюшу» спяваў начальнік дэпо пан Курт. Фортка д акне была адчынена, і адтуль даносіўся яго танклявы жаночы голас.
— Немцы разумеюць, што ў ёй да чаго. Між іншым, хлопец, немцы тонкі народ, і нам чаму-нічаму не шкодзіла б у іх павучыцца. — На твар Мінянкова лёг адбітак якойсьці суровай зацятасці, і скулы, здавалася, яшчэ больш выпнуліся пад цёмнай скурай.
— Што-о?! У немцаў — павучыцца? — Антон ажно выцягнуў шыю, як гусак, які наважыўся некага ўшчыкнуць.
Мінянкоў, мусіць, зразумеў, што адбывалася ў Антонавай душы, перавёў гаворку.
— Што гэта за дрот з кішэні ў цябе тырчыць? Навошта ён табе?
— Штаны падвязваць, — агрызнуўся Антон.
— А-а!.. Ну падвязвай, падвязвай...— Мінянкоў марудна, нібы яму хацелася яшчэ штосьці сказаць, павярнуўся і пайшоў. «Не шкодзіла б у іх павучыцца... Ах ты, гад, ну пачакай, мы цябе павучым!» — пагразіў яму ў думках Антон.
Назаўтра пра гаворку з Мінянковым ён расказаў Міхасю. Той устрывожыўся.
— Кепска. Трэба перахаваць шнур у каго-небудзь з хлопцаў.
Яны, падумаўшы і так, і гэтак, выбралі Хведзю Елісеева: ціхоня, хто яго западозрыць? А напраўду — жалеза хлопец: ламі не зломіш...
Увечары цынкавую скрынку з-пад патронаў, у якую ўціснулі бікфордаў шнур, разам з Хведзем закапалі ў яго на гародзе.
Міналі дні. Хлопцы сталі часцей сустракацца. Гаворкі былі ў іх пра адно: як больш нашкодзіць фашыстам. Каб да іхніх шнуроў ды ўзрыўчатка!.. Але ж і зброя патрэбна была!.. Ды яна не лягушка, што скок з-пад ног, скок. Яе трэба здабываць... I яны дамовіліся: шукаць! Усюды шукаць — па канавах, пожнях, пералесках і лясах. Пабоўтацца ў ручаях у тых мясцінах, дзе адбываліся баі.
Першы знайшоў вінтоўку Толя Валько. Хадзіў у Малевічы хворую цётку праведаць і, калі вяртаўся дадому, завярнуў у балота, што раскінулася каля рэчкі Беліца. Недалёка, прама ўскрай і знайшоў. Хлопцы кінуліся туды. Не ўсе разам, праўда па адным, каб не прыцягваць увагу. Шныпарылі яны там, пакуль не легла зіма. Назбіралі нямала вінтовак, патронаў, гранат. Антон адшукаў наган і бінокль, а Іван Пякурын — ручны кулямёт.
Так, у дзеянні, хлопцы неўпрыкмет сталі адчуваць шчырую еднасць між сабой і неўзабаве зразумелі, што яны, па сутнасці, ужо сталі арганізаванай групай. Камандзірам сваім, не згаворваючыся, прызналі Міхася Елісеева.
Той зімою снег пакрыў зямлю тоўстай коўдрай. Віхурылі завеі. Падпольшчыкі вымушаны былі спыніць пошукі зброі. Але ж вайна не спынялася!.. Міхась сказаў хлопцам:
— Вайна ідзе, а мы таксама байцы. Дык што, зіму будзем сядзець, як клапы ў шчэлках?.. Не, таварышы. — Тут ён упершыню, як камандзір, звярнуўся да сяброў афіцыяльна, і гэта нікога не збянтэжыла. А ў Антона дык выклікала задавальненне: група ж, баявая адзінка, як сказаў бы старшы лейтэнант Панкраценка.
— Давайце будзем нападаць на немцаў! — узгарэўся ён. — У цёмным кутку, дзе абязвечыў камянюкам з-за вугла, за аўтамат — і дзёру.
— Дык навошта камянюкам, калі зброя ў нас ёсць? — запярэчыў яму Толя Валько.
— А што потым людзям будзе?.. Не, каб аглушыць. Заб'еш — дык колькі парасстрэльваюць! Вунь панаклейвалі ўсюды: за забойства нямецкага салдата, афіцэра — расстрэл заложнікаў.
Антон не забываў, што ў яго ёсць маці і бацька, васьмёра братоў і сясцёр, жыццём якіх ён не меў права распараджацца.
— Але зноў жа: калі аглушыш толькі — ачухаецца, і пайшла калатнеча, — разважыў Хведзя, які ўвесь час толькі моўчкі пераводзіў вялікія вочы-слівы то на аднаго, то на другога. — Каму аўтамат спатрэбіўся і навошта?.. Таксама нявінныя пацерпяць.
Хлопцы спрачаліся, гарачыліся, даводзілі кожны сваё, але і слухалі адзін аднаго. Нарэшце дамовіліся: шкодзіць! Дзе толькі і як можна.
Тым часам Антон пры выпадку ўсё ж цікаваў за немцамі. I падцікаваў.
У школе, у якой да вайны ён вучыўся, пасяліліся нямецкія чыгуначнікі. Метрах у пяцідзесяці ад школьнага будынка знаходзіўся гаспадарчы хлеў. Антон заўважыў, што гітлераўцы павесілі на яго вароты замок. Ён зацікавіўся: што яны там замыкаюць? Расказаў Міхасю. Удвух яны прасачылі, калі гітлераўцы пацягнуцца ў школу, каб сесці за абедзенны стол. А тут як раз і снег сыпануў. Валіў густа, вялікімі камякамі. Хлопцы радаваліся: і схавае іх ад варожага вока, і сляды замяце. Яны бежкі пракраліся да хлява, паазіраліся — пуста, ціха... 3 тыльнага боку, падчапіўшы гваздадзёрам, адарвалі дошку (хлеў быў дашчаты). Антон прашчаміўся ўсярэдзіну. Праз хвіліну ён падаў Міхасю некалькі вінтовак, і яны з усіх ног прыпусціліся гародамі да Міхасёвага двара. Вырашылі: у Міхася шукаць не будуць — не стане хлопец змагарам за Савецкую ўладу прыяць. Бацька ж яго як вораг народа асуджаны...