У пачатку ліпеня вайна падступіла да берагоў Дняпра. Немцы занялі Жлобін. Яны хлынулі па вуліцах і завулках шалёнымі патокамі, поўнымі страляніны, трэску і гулу матораў матацыклаў і танкаў. Людзі затаіліся, замерлі. А праз колькі дзён, калі сталі выходзіць з шокавага стану, па хатах папоўз разгублены шэпт: чужынцы ж — вернікі... Дык, можа, і сілішча ў іх не ад бога? На спражках жа іхніх рамянёў напісана: «3 намі бог». Пагудку пра тое пачула каля калонкі і Антонава маці. Вярнуўшыся ў хату, яна паставіла вядро на лаўку каля дзвярэй, сама стомлена апусцілася побач. Сказала пра чутку і хвіліну маўчала. Потым абвяла вачамі ўсіх, хто быў у хаце, спыніла позірк на Антону і ціха мовіла:
— Не, божая ласка не з тымі, хто стрэльбамі на людзей дужы, а з тымі, хто праўду людскую шануе.
Антон на якую паўгадзіну употай пракраўся дадому, каб пераадзець бялізну. Ён вытрымаў позірк маці, нейкі цяжкі, з глыбокім значэннем, здзіўлена глядзеў на родны, заценены смуткам і журбою твар. У ціхіх словах яе, пачуў, акрамя іхняга адкрытага сэнсу, захоўвалася штосьці такое, што ляжала ў патаемнай глыбіні — вялікае і запаветнае.
Шэсцьдзесят трэці стралковы корпус камкора Пятроўскага рыхтаваўся да контрудару. Чырвонаармейцам патрэбны былі звесткі аб баявым патэнцыяле праціўніка. Як мага больш звестак. Штабы часцей і падраздзяленняў корпуса наладжвалі са знішчальным батальёнам з разлікам на дапамогу ў разведцы — мясцовым жыхарам лацвей, ведаюць усе хады і выхады.
Батальён размяшчаўся ў вёсцы Чорная Вірня. Быў пахмурны дзень, накрапваў дробны дождж. Антон пачысціў свой карабін, сеў да акна. Чым заняцца, што рабіць?.. У хату зайшоў камандзір узвода Ткачоў і вайсковец з трыма кубікамі на чырвоных пятліцах. Хлопец падхапіўся, стаў навыцяжку — таксама ж вайсковец цяпер! Усведамленне гэтае цешыла яго хлапчукоўскі гонар.
— Сумуеш, цёзка? — спытаў Ткачоў і, як некалі бацька ў хвіліны праяўлення душэўнай ласкі, узяў двума пальцамі за нос, злёгку патузаў туды-сюды.— Бачу, сумуеш.
— Не статутныя адносіны з байцом, таварыш камандзір,— усміхнуўся старшы лейтэнант.
— Так, не статутныя. Зараз будуць статутныя. — Камандзір узвода, які таксама злёгку ўсміхнуўся, напусціў на сябе начальніцкі выгляд. — Баец Губараў, часова перадаю вас у распараджэнне старшага лейтэнанта. — I зноў не ўтрымаўся: — Згодзен, Антошка?
— Ёсць, у распараджэнне старшага лейтэнанта! — адказаў Антон на вайсковы манер.
4
Прыдняпроўскі луг стракацеў шматколернасцю ліпеньскіх красак. Яны гайдаліся пад ветрам, быццам кланяліся зямлі, што жывіла іх цёплымі, спажыўнымі сокамі, дзякавалі за дабрыню яе і ласку. Вецер, насычаны мядовым іхнім водарам, здаваўся Антону духмяна-маладкаватым. Але хлапчук адчуваў гэта чуйна напружанай падсвядомасцю. Уся яго пільная ўвага была скіравана да вёскі Саланое. Адтуль вось-вось павінны былі накіроўвацца да Дняпра нямецкія аўтамашыны. Дык адкуль іменна, ад якога двара яны будуць ад'язджаць?
Старшы лейтэнант, ставячы Антону задачу, расказаў, што чырвонаармейская разведка высачыла: штодня ў адзін і той жа час прыязджаюць немцы на легкавых машынах купацца ў Дняпры. Афіцэры, значыцца. Па іх, голенькіх, можна было б пальнуць з гармат, але гэтага мала. Трэба даведацца, дзе іхняе асінае гняздо, і яго накрыць... Абгаварылі, што ноччу чырвонаармейцы пераправяць Антона на правы бераг, і ён пад выглядам пастушка пойдзе на луг. Шукаць карову.
Антон, закінуўшы пугу на плячо, крочыў паўз лазняковы зараснік, які аддзяляў прыберажак Дняпра ад лугу, касіў вочы на вёску. I не празяваў. Адразу заўважыў, як з крайняга двара, прыхаванага ад вока маладымі прысадамі, стаў выязджаць легкавік. За ім выкаціў другі. Сэрца ёкнула ад радасці: папа-аліся, фашысты паганыя!.. Першы міжвольны парыў яго быў — з усіх ног кінуцца бегчы, далажыць старшаму лейтэнанту. Аднак цвёрдая думка стрымала яго: заўважаць — застрэляць. 3 аўтамата «дыр-р-р» — і гатоў. Хто тады старшаму лейтэнанту паведаміць пра іх?.. Ён стаў з прытворна-блазенскім выглядам шлёгаць пугай па траве.
Немцы заўважылі яго. Калі машыны спыніліся каля ракі, адзін з іх, высокі, цыбаты, пасігаў да Антона. Падышоў, прагергетаў, шчэмячы паміж нямецкімі словамі скавэрканыя рускія: