Цэлеш ніколі не дае падрабязнага партрэта сваіх пэрсанажаў. Вельмі скупа апісвае мейсца дзеяньня. Рэдка і ў асобных выпадках робіць пэйзажныя замалёўкі. Так, у «Хмарах над Бацькаўшчынай» -- амаль ідылічны пэйзаж палескага вечара і партрэт маладой жанчыны «зь цёмна-васільковымі, крыху нібы засмучонымі вачмі й вельмі прывабнымі рысамі тавару» дазваляюць аўтару падкрэсьліць рэзка кантрасную з гэтай спакойнай прыгажосьцю трывожную размову аб становішчы ў краіне. Тут, як і ў іншых творах Цэлеша, усё падпарадкавана думцы й дзеяньню, усё адпавядае суровай мэтазгоднасьці сюжэту. Ніякага «прыгоства», ніякіх дадатковых фарбаў, якія маглі-б павесьці чытача ўбок ад галоўнага. Перад намі летапісец-сьведка.
Мікола Цэлеш -- Вітаўту Тумашу (10.12.75)
Рыхтую Вам перасылку зборніка апавяданьняў -- выбраных, папоўненых новымі, дапрацаваных. З маімі слабымі сіламі -- гэта нялёгкая праца. У канцы гэтага месяца думаю Вам пераслаць. У далейшым, калі-б із мной што-кольвек здарылася дрэннае, трэба зьвяртацца да дачкі Карал... Ад перасылкі «Ашчадкаў» пакуль што паўстрымліваюся: а можа, і праўда, дасьць Бог сілу паправіцца, і тады зноў вазьмуся за працу...
Мікола Цэлеш, верагодна, ніколі ня лічыў свае творы канчаткова завершанымі. Высокая патрабавальнасьць да сябе вымушала ўдасканальваць напісанае. Нават у надрукаваныя раней творы пісьменьнік уносіў зьмены, імкнучыся да ўсё большай дакладнасьці, ёмістасьці, мастацкасьці.
Адзін прыклад. «Хмары над Бацькаўшчынай». У кнізе «Дзесяць апавяданьняў», дзе гэты твор меў назву «Палескія мрыйнікі», чытаем: «Саламяныя стрэхі вёскі Клетні зьявіліся перад вачыма зусім нечакана. Цяпер фурманка кацілася па вузкай палёвай дарожцы. З абодвух бакоў ад яе беглі ўдалеч шнуры палосак, там-сям ужо ўзаратыя.
-- Папар наш, -- растлумачыў Ігнат.
На адным з шнуроў ляжалі кучкі неразьбітага гною, па краёх якіх прарастала расьліна. Каняка Ігната раптам павярнула з дарогі на гэты шнур.
-- Пазнаў!? -- выкрыкнуў Ігнат і сьцебануў Шарака пугай, паварочваючы яго зноў на дарогу. -- То мая палоска, -- вытлумачыў.
-- Чаму-ж ты не разьбіў гной? -- спытаўся мой кампаньён.
-- Пасьпеецца! Паляжыць, умацнее...»
У рукапісе, падрыхтаваным аўтарам для гэтай кнігі, урывак гучыць інакш:
«Саламяныя стрэхі вёскі Клетні выскачылі з-за алешніку нечакана. Цяпер мы ехалі па вузкай палявой дарожцы. З абодвых бакоў яе беглі ўдалеч шнуры палосак, там-сям ужо ўзаратыя.
-- Папар наш! -- растлумачыў Ігнат.
На адным з шнуроў ляжалі кучкі неразьбітага гною. Ад яго моцна пахла хлевам. Конік Ігнатаў раптам павярнуў на гэты шнур.
-- Пазнаў!? -- выклікнуў Ігнат і сьцебануў каня пугай, паварочваючы яго зноў на дарогу.
-- За што-ж ты яго! Належыць узнагародзіць аўсом, а ты пугай яго!?
-- Пасьпеецца з аўсом!»
Унесеныя зьмены ня толькі надалі замалёўцы большы дынамізм і выразнасьць, але і дазволілі пазьбегнуць некаторай двухсэнсоўнасьці ў характарыстыцы Ігната -- руплівага гаспадара. І так заўсёды: Цэлеш дабіваецца яснасьці, пластычнасьці і рэльефнасьці адлюстраванага. Параўнаньне твораў у «Дзесяці апавяданьнях» з гэтым зборнікам -- выдатны матэрыял для роздуму пра работу пісьменьніка над вобразам, пра адвечныя пошукі пісьменьнікам шляхоў у духоўны сьвет чытача.
Лявон Юрэвіч
Memory
The view from my little corner of the room where I sit playing with my toys is of a foot and a leg. The leg is crossed over the other and is twitching restlessly. I can hear a soft hissing sound. It is coming from between his teeth. It is my father. My mother and I must be very quiet because my father is working. His work is "thinking. In his mind there is a story unfolding. My father needs total concentration to put that story together. He needs quiet to jot down his thoughts on paper before they escape him. My father is a writer. He is a creator. He creates stories from events that happened to him. Somewhere deep within him those events trigger feelings and his need to express them. I am about five years old, I do not understand this yet. All I know is that I must be quiet and not disturb him until he is ready for me. My father devoted his whole being to writing. He loved his country. He committed himself to do all that he could to help in the struggle to help Belarus independent. As a parent his guidance was of the most general kind. He loved to read, to go on long walks, to listen to music. My father read aloud to me, sometimes his own, sometimes the poems of Janka Kupala and other writers. He would tell me fairy tales, ancient myths, legends and heroes of our country. He told me of the old kings and knights and of their courage, patriotism and individual defiance of fate in the history of Belarus. I grew up with love of reading. Someone once said "as music is for the ear, so is literature music for the brain". Literature shows the universality of truth. Its been said that love of reading cannot be "taught", but it may be "caught".