Бамбур! Няхай вашы бароды ніколі не парадзеюць! — і, павяр-нуўшыся да Гары, дадаў — Бывай, Торын Дубатарч! I Філі з Кілі! Няхай памяць пра вас заўсёды жыве!
Потым гномы, стоячы перад Брамаю, нізка пакланіліся яму, але ж словы захраслі ім у горле.
— Да пабачэння, і шчасця табе, куды б ты не падарожыў, — сказаў, нарэшце, Балін. — Калі ты зноў наведаеш нас пасля таго, як залі нашы адновяць прыгажосць, вось тады баляванне будзе на зайздрасць свету!
— Калі здарыцца вам праязджаць праз мае мясціны, — сказаў Більба, — заходзьце абавязкова! Гарбата ўверачы, а чацвёртай гадзіне, аднак вы заходзьце, калі пажадаеце!
I пайшоў прэч.
Эльфійскае войска крочыла дахаты. Яне значна паменшы-лася, але многія з тых, хто засталіся жывымі, былі задаволеныя. Бо Поўнач зараз на доўгія гады зрабілася прыемным і мірным месцам. Цмок загінуў, гоблінаў перамаглі, а за зімой хутка прыйдзе вясёлая, добрая вясна.
Гэндальф з Більба ехалі поруч з Каралём Эльфаў, а непадалёк крочыў Беарн, зноў у чалавечым абліччы, смяяўся ды спяваў уголас на хаду. Так і рухаліся, пакуль не дабраліся амаль да межаў Ліхалесся, на поўнач ад таго месца, дзе пакідала лес Лясная Рака. Там спыніліся, бо ані чараўнік, ані Більба не пажадалі заходзіць у лес, хоць кароль і запрашаў іх да сваіх заляў. Яны мелі намер паехаць уздоўж паўночнага ўзлеску па пустэчы, што ляжала паміж лесам і пачаткам Шэрых Гор. Дарога тая была недарэчная і нудная, але цяпер, калі гоблінаў разбілі ды паразагналі, яна здавалася больш прыемнай за вусцішныя сцежкі пад дрэвамі. Болын за тое, і Беарн меў намер ісці гэтым шляхам.
— Бывай, Кароль Эльфаў! — сказаў Гэндальф. — Няхай квітнеюць лясы, пакуль свет яшчэ малады! I няхай квітнее ўвесь твой народ!
— Бывай, Гэндальф! — сказаў Кароль. — Жадаю табе і надалей з'яўляцца там, дзе патрэбны больш за ўсё, і дзе цябе менш за ўсё чакаюць. I чым часцей ты будзеш з'яўляцца ў маіх залях, тым прыямней тое будзе для мяне!
— Я запрашаю вас, — сказаў Більба, запінаючыся ды калупаючы зямлю нагою, — прыняць мой падарунак!
I працягнуў Каралю каралі са срэбра і жэмчугу, якія даў хобіту Дайн на развітанне.
— Чым я заслужыў гэткую пашану, о хобіт? — спытаў Кароль.
— Хм, э-э… здаецца мне, вы не ведаеце, — сказаў крыху збянтэжаны Більба, — што, хм, неяк трэба падзякаваць за вашу, э-э, дабрагасціннасць. Я маю на ўвазе, нават узломшчык мае сваё сумленне. Я выпіў шмат вашага віна і з'еў шмат вашага хлеба.
— Я прыму твой падарунак, о Більба Найвыдатнейшы з Узломшчыкаў! — сказаў Кароль сур'ёзна. — Ды наракаю цябе сябрам эльфаў. Усяго табе найлепшага! Няхай твой цень ніколі не паменшыцца (а тое красці стане занадта проста)! Бывай!
Потым эльфы павярнулі да лесу, а Більба пайшоў сваёй доўгай дарогай — дадому.
Шмат чаго здарылася, пакуль дабраліся, — і непрыемнасцяў, і прыгодаў. Дзіказем'е засталося Дзіказем'ем, і шмат хто бадзяўся там акрамя гоблінаў. Аднак было каму і абараніць, і шлях паказаць — чараўнік падарожыў побач і Беарн таксама (большасць часу). Так што вялікай небяспекі не было. У рэшце рэшт, на палове зімы Гэндальф з Більба дабраліся ўздоўж краёў Ліхалесся да Беарнавай сядзібы і засталіся там адпачываць. Сярэдзіну зімы святкавалі разам з вялікай колькасцю народу, які Беарн запрасіў адусюль. Гобліны Туманных Гор хаваліся па найглыбейшых норах, якія толькі здолелі знайсці, Варгі зніклі з лясоў, так што падарожыць стала бяспечна і вольна. Беарн пазней зрабіўся вялікім правадыром у тых мясцінах і ўладарыў прасторнай краінай паміж гарамі і лесам. Казалі, што цягам шматлікіх пака-ленняў ягоныя нашчадкі мелі талент ператварацца ў мядзведзяў. Некаторыя з іх, праўда, былі людзі змрочныя і нядобрыя, але болыгасць душою былі падобныя да Беарна, калі і не такія вялікія памерам ды сілай. У іх дні апошніх гоблінаў выгналі з Туманных Гор, і на краю Дзіказем'я ўсталяваўся трывалы мір.
Ужо надышла цудоўная вясна з дзівосным мяккім надвор'ем ды зыркім сонцам, калі Більба з Гэндальфам, нарэшце, развіталіся з Беарнам. Хоць Більба і сумаваў па доме, шкада было пакідаць Беарнаву сядзібу, бо кветкі ў садах вясною былі нават прыга-жэйшымі, чым улетку.
У рэшце рэшт, пасля доўгага падарожжа Більба з Гэндальфам падняліся натой самы перавал, дзе калісьці іх напаткалі гобліны. Але ж да таго месца дабраліся яны ясным ранкам, і, зірнуўшы назад, убачылі зыркае сонца, якое ззяла над неабсяжнай прасторай земляў Усходу. Па-за горнымі раўнінамі разаслалася Ліхалессе, чый блізкі край быў цёмна-зялёны нават увесну, а далёкі губляўся ў блакітнай смузе. Далёка-далёка, каля самага далягляду, ледзь бачылася Самотная Гара. На яе вяршыні відне-лася блядная пляма яшчэ не расталага снегу.
— Было полымя, а цяпер снег — нават цмокаў час некалі сканчаецца! — сказаў Більба і павярнуўся спінаю да сваёй прыгоды. Хватаўская ягоная частка зараз надта стамілася, а Торбінсава мацнела з кожным днём.
— Зараз я жадаю толькі аднаго — хутчэй усесціся ў маю ўлюбёную фатэлю! — сказаў наш хобіт.
Частка 19
АПОШНІ КРОК
Надышло першага траўня, калі Більба з Гэндальфам нарэшце 'дабраліся да даліны Рывендэл, дзе знаходзіўся Апошні (ці, з гэтага боку, Першы) Прытулак на захад ад гор. Зноў быў надвячорак, зноў поні стаміліся, асабліва той, які цягнуў скрыні, і ўсе адчувалі, што трэба адпачыць. Калі ехалі ўніз па крутой сцежцы, Більба чуў, як спяваюць сярод дрэваў эльфы — быццам не перапыняліся з таго часу, як хобіт пакінуў цудоўную даліну. А як толькі вершнікі спусціліся да ніжняй паляны, эльфы, засмя-яўшыся, разам заспявалі песню, вельмі падобную да ранейшай. Вось яна (за дакладнасць не адказваю!).
Потым эльфы выйшлі насустрач, прывіталі іх і правялі праз раку да дому Элранда. А там ужо прынялі іх на славу!
Усім нецярпелася пачуць аб прыгодах. Распавядаў Гэндальф, бо Більба, добра пад'еўшы, пачаў дзяўбці носам і ўвогуле быў сонны ды стомлены. Шмат што ён і так ведаў, бо сам прымаў удзел ці чуў аповед Гэндальфа падчас падарожжа альбо ў доме Беарна. Але раз-пораз дый расплюшчваў то адно, то другое вока і прыслухоўваўся, калі чараўнік баіў частку гісторыі, зусім незнаёмую.
Так і даведаўся Більба з гутаркі чараўніка з Элрандам, дзе ж Гэндальф прападаў і што рабіў. Сталася, што быў Гэндальф на вялікай нарадзе белых чараўнікоў, майстроў добрай магіі і найвыдатнейшых знаўцаў самых розных ведаў, і што гэтыя чараў-нікі, нарэшце, здолелі выгнаць Некраманта з ягонага чорнага берлагу на поўдні Ліхалесся.
— Цяпер надоўга, — казаў Гэндальф, — лес будзе здара-вейшы ды спакайнейшы. Поўнач вызваленая ад гэтага ліха, я спадзяюся, на доўгія, доўгія гады. Аднак лепш было б цалкам выгнаць яго з нашага свету!
— Тое сапраўды было б добра, — сказаў Элранд, — але ж, я баюся, гэткаму не здарыцца ані ў нашу эпоху, ані ў мноства эпох апасля.
Калі апавяданне пра іх прыгоды скончылася, пачалося другое, а потым яшчэ і яшчэ, апавяданні пра старажытныя часы і новыя, апавяданні, якія ўвогуле аніякага дачынення да часу не мелі, апавяданні пра тое і пра іншае — пакуль Більба дзёўбнуў апошні раз носам паветра, упёрся ва ўласныя грудзі падбароддзем дый захроп у сваім самым утульным куточку.