— Га? Га? Кажаш, не за тое, што трэба, судзяць? Правільна, не за тое. Кажаш, адмечу цябе дабратворнасцю? Адмячай, адмячай.
У Карнілы, а потым і ва ўсіх, палезлі на лоб вочы: проста з ілба ў Яна Катка вырас і пацягнуўся ўгору куст ружаў, якія струменілі ззянне і водар.
— Ммм-а, — зажмурыўся Жаба.
— І яшчэ прагну раскошы тваёй…
Вакол бандыцкай морды запалаў зорны німб. Каток склаў рукі на грудзях і заплюшчыў вочы. І тут успыхнуў рогат. Фокуснік азірнуўся і плюнуў. У тонкай ягонай механіцы нешта не так спрацавала.
— У Яна Катка вырас вялізны і зіхоткі павін хвост.
— Тфу. Памылачка атрымалася.
— А казаў жа я… Пі… піць не трэба было.
— І ўрэшце ты, апошні, — сказаў цыганаватаму кардынал. — І хутчэй. Бо першая варта ідзе да канца.
— Пане Божа, — уздыхнуў Лявон. — То ж бо, гляджу, я аж раз'юшыўся, так есці хачу.
— Нагаду-уюць вас, — іранічна сказаў Лотр. — Назаўсёды нагадуюць… Ну, кажы.
Вясёлы чорны чалавек відавочна махлярыў, нават вачыма.
— Я Міхал Іліяш. Майстра на ўсе рукі.
Ягоны рот усміхаўся вуснамі, зубамі, мускуламі шчок. Дрыжэлі, нібы ад затоенага смеху, бровы.
— Спачатку я… гм… гандляваў конямі… У мяне бабуля цыганка. Каралева краіны Цыганіі. Тут ужо нічога не зробіш. Супраць крыві не папрэш. Так наканавана, і гэта яшчэ Ян Багаслоў казаў, калі ўвесь іхні апостальскі хаўрус абвінавацілі ў канакрадстве.
— Няпраўда, — сказаў Камар. — Якое там яшчэ канакрадства? Іх не за тое…
— Хэ! А як яны белага асла дасталі? Бог ім сказаў, а яны пайшлі браць, а гаспадары спыталі, нашто ім асёл… А тыя ўзялі. То конь асёл ці не? Конь. То што вам яшчэ трэба? Шкада толькі, што так павольна дабрэе чалавек. Тады Пану Богу нашаму за гэта некалькі калоў загналі. Цяпер беднаму цыгану заганяюць адзін, але так, што гэта не лягчэй, і ніякага я тут поступу не бачу… Але дзед мой і маці з бацем былі тутэйшыя… Кінуў я гэты занятак. Нездаровы занятак дужа. Пайшоў прафесарам у акадэмію.
— Дабрэча ты іх, відаць, вучыў, — сказаў Басяцкі.
— А чаго? Студэнты ў мяне былі цямлівыя, кемныя. Як, скажам, вы. Налажыліся да сваёй вучобы лепей, чым пан нунцый да латыні. Бывала, прыйдзе такі дзікі — жах. А там, глядзіш, і нічога.
І вось аднойчы стаю я на акадэмічным двары з улюбёным сваім студэнтам, Міхасём, ды вучу яго: «Так, братка. Ану, паўтарэнне. Яно, братка, матэр студыёрум. Ану, дыяканскую велікодную службу… Ды, так, ведаеш, каб зразумела было, што п'яны».
— Глупства кажа, — сказаў Камар. — П'янству ніякага дыякана вучыць не трэба. Гэта ў іх у крыві.
— Міхась лапы счапіў ды як раўне.
— Чакай, якія лапы? — абалдзела спытаў Лотр.
— Дык я ж, бацю, у якой акадэміі выкладаў? Я ў Смаргонскай. Я мядзведзяў вучыў. І такі гэты Міхал быў кемны, такі здаравеня!
Пасля велікоднай службы я яму і кажу:
— Так. Ану, пакажы, як нашы панкі да сябе дабро грабуць?
Ён і тут усё ведае. Сеў на пілавінне з пяском і пачаў яго да сябе лапамі грэбці. Азвярэла грабе.
Гэты самы пясок з пілавіннем мяне і падвёў. Прыглушыў конскія крокі. Загадваю гэта я, а за маёй спіною стаяць трох коннікаў. І галоўны з іх пан — гетман Агінскі.
— Э-эх, — кажу, — Міхась. Ты мацней, весялей грабі. Панскага размаху ў цябе няма.
Міхал лапамі мацней замахаў. І тут мне ззаду — карбачом між вушэй. І ўбачыў я ў адну хвіліну і Частагоў, і матку Астрабрамскую, і ўсе чыста, колькі іх ні ёсць, цэрквы дый мячэці. Таму што цыганы заўсёды былі той веры, якая ў той вёсцы, ля якой стаў табар.
— Пане гетман, — крычу, — пане… Міхал! Міхал! Ану пакажы, які пан Агінскі смелы, ды прыгожы, ды мужны на вайне.
Тут яно і здарылася. Ад многай навукі мядзведзь адурэў. Ці то ён зблытаў з бабай, якую муж з іншым заспеў, ці дужа быў разумны — толькі схапіўся ён за жывот і зароў. А потым пачаў стагнаць і качацца на пяску.
Гетман — за меч. І было б тут два Іліяшы, ды я раптам… убачыў… паказваю рукой:
— Бацюхны, глядзіце!
На Іліяшавым твары быў такі нясцерпны жах, што сінедрыён увесь нібы сціснуўся, гледзячы туды, куды ён паказваў. У наступны момант усе пачулі, як Карніла ціха сказаў: «Гэ-э, брэшаш…» Усе зноў павярнуліся. Сотнік ля дзвярэй трымаў Іліяша за шкірку.
— Ды не ўцякаю я. Гэта я вам проста паказаць хацеў, як я тады ўцёк. Яны ўсе азірнуліся, а я скочыў цераз плот і кінуўся бегчы, як ніводны ніколі не бегаў. Яны за мной. Я ад іх. Лесам. Да Віллі.
…Скочыў я са стромы да ракі і пакаціўся. І тут убачыў човен, а ў ім дванаццаць чалавек.
— Браткі, ратуйце!
…Коннікі выскачылі на крутаяр… Але човен з намі ўжо закруціла, панесла сястрычка Вілля.
Пасля хвіліны маўчання Лотр сказаў ціха:
— Што ж. Самазванства, спроба выдаць сябе Бог ведае за каго. Твая, Братчык, ерэтычная дабрыня да іншаземцаў, твае сумненні ў веры… І тое, што ты разам з іудзеем начальнікаў у народзе тваім зласловіў, і адкупшчыкаў асуджаў.
— І тое, што совы лёталі над галавою, — сказаў Басяцкі. — І мача, якой зубы паласкаў.
— І тое, што падбілі чатырох прыгонных уцячы ад пана і заклікалі Біблію і Евангелле самім, без папа чытаць, — сказаў Балвановіч.
— І тое, што папсавалі панскую маёмасць, — сказаў Жаба. — І ганьбілі нябожчыка караля, хлусліва сцвярджаючы ману.
— І казалі ерась аб шчупаку, — сказаў Камар. — І праз гэтага шляхцюка абражалі магнатаў і суд, называючы іх хамамі.
— За дуб, што ўпаў на зборшчыка, — сказаў Лотр.
— За тое, што знакаў чакалі нябесных, калі іх саміх чакала мытарская служба, — сказаў Балвановіч.
— За блюзнерства і апаганьванне брыдкімі фокусамі імя Божага і тое, што арфы нябеснага Ерусаліма гралі ў яго ў непадыходзячым месцы, — сказаў Балвановіч. — І за абразу гетману… Па ўсіх грахах вашых адно вам пакаранне.
Хаўруснікі апускалі галовы ніжэй і ніжэй. Усё было ясна.
— Смерць, — сказаў Лотр. — Страта. Заўтра. На світанні.
Раздзел Х. Хрыстос прыйшоў у Гародню
І вялікі жах апанаваў усю царкву.
І тады сэр Хуг і яго капелан,
Пачуўшы, што латнікі ў дзверы б'юць,
Згаварыліся на вялікі падман -
Не для Бога, а ў славу сваю.
У моры агню валіла да Замкавай гары гурма. Шчацінілася нажамі, косамі, пожагамі, старымі фузіямі, друкамі. Пусцелі дарогаю дамы, будынкі цэхаў. Выпаўзалі з зямлянак, падобных на норы, жабракі, у валасах іхніх была салома і сухое лісце, а ў руках вострыя кіі.
Скакала над галовамі мора агню.
— Хрыстос прыйшоў у Гародню!
— Багатыя Хрыста забіваюць!
Як шырокая рака ў цясніну, натоўп лінуў на мост. Варта не чакала нападу такой колькасці народу і спехам пабегла ў замак. Ратавацца.
Нібы вострая сківіца, упалі за імі краты. Тыя, што нападалі, пачалі пускаць праз іх стрэлы, але ўжо за кратамі павольна сталі змыкацца цяжкія, акутыя бронзавай луской, двухсотпудовыя палавінкі брамы.
Яшчэ праз хвіліну, адразаючы брамныя краты, глуха — бо на жывое — ляснулася зверху суцэльная брама — заслон.
Зянону здзерла скуру з пляча. З-пад ніжняга краю заслона цяклі стогны і змаўкалі па меры таго, як заслон апускаўся пад уласнай вагой.
— Бервяно! — нема крыкнуў мужык. — Бервяно, бервяно сюды!
І яно з'явілася. Нечыя рукі падсунулі яго пад ніжні абрэз заслона, спынілі ягоны павольны спуск. Сяк-так, падклаўшы яшчэ пару бярвенняў, удалося выцягнуць чалавек шэсць, напалову мёртвых, напалову знявечаных. Толькі тут Зянон зразумеў, адкуль бярвенні. Мяшчане і рамеснікі разнеслі па бервяну перадмостную вартоўню. Цягнулі бярвенні на мост.
І тут сярэдзіна моста — спознена — пачала была ўздымацца. Рыпелі ў брамнай вежы вароты, ляскалі ланцугі. Але варта ўзялася за гэта позна. Пад цяжарам людзей, што стаялі на ім, пад'ёмная частка моста толькі ўздыхала: падымалася трохі і ляскалася на месца пад акампанемент глухога «р-р-р» у вежы. Гэта калаўроты, не ў змозе трымаць цяжар, спускалі з сябе ланцугі.