Некалькі чалавек звалілася ў роў. Астатнія па загаду майстра на ўсе рукі, Гіава Турая, паклалі некалькі бярвенняў упоперак моста і ўвагналі іх канцамі ў схілы рова. Цяпер мост нельга было ўзняць.
Кірык Вястун махнуў рукою. У шчыліну пад заслонай пачалі торкаць бярвенні, складаць сістэму падважнікаў, павольна ўздымаць жалезную пліту, кастром падкладаючы пад яе плаху за плахай. Урэшце заслону ўдалося ўзняць на такую вышыню, каб спакойна прайшоў чалавек з дзідай.
З вежы паспрабавалі былі страляць — у адказ паляцеў каменны град.
Прашчнікі не давалі нікому ўзняць галавы.
Пачалі дзярбаніць у краты бярвеннямі. Нешта глуха дрыжэла, бухала ў чэраве вежы. На галовы тых, што таранілі, градам, бобам абсыпалася цамянка. Крычаў, наддзіраўся, распараджаючыся, Кірык Вястун.
Краты ўжо амаль выбілі. І тут з верхніх прадушын паліліся на людзей расплаўленае масла і гарачая смала. Толькі што, відаць, растапілі. Шчасце, што паспелі выскачыць з лёгкімі апёкамі ды спаленымі валасамі і ніхто асабліва не пацярпеў.
Абложнікі стаялі ля варот і не ведалі, што ім рабіць. Урэшце частка людзей, на чале з Маркам і Ціхонам Вусам, пабегла па лесвіцы. Несці іх трэба было здалёк, з цэха муляраў на вуліцы Адвесу.
Для жаху прашчнікі ўсё яшчэ кідалі на вежу камяні. Усе чорныя, у куродыме, людзі стаялі перад брамай і гублялі залаты час.
І тут каваль, якому не цярпелася, убачыў раптам вялізную купу вільготнай гліны ля размётанай вартоўні. Відаць, прывезлі, каб абмазаць сцены, якіх ужо не было.
— А што, хлопцы, — выскаліў зубы Вястун, — прапалі сцены, то няхай і абмазка прападзе? Ану, скочце, хлопцы, ды здыміце трох-чатырох першых-лепшых варот.
Яго зразумелі. Яго надзіва хутка зразумелі. Нібы ён усё жыццё толькі і вадзіў войска. Чуйдух прыцягнулі знятыя вароты, тоўстым слоем пачалі раскладаць па іх мокрую гліну.
Дзякуючы прашчнаму дажджу варта не бачыла, што ёй рыхтуюць. Дый пара з дымам засціла байніцы верхняга і ніжняга бою.
Палавінкі варот узнялі на латы і бярвенні, панеслі ў цёмны тунель, пад арку. Пасля, пад прыкрыццём мокрай гліны і дрэва, туды ж рушылі тараншчыкі з бярвеннямі наперавес.
Хутка вежа зноў здрыганулася ад глухіх страшных удараў. Цяжка білі тры бервяны ў лускаватую паверхню брамы, мачаліліся аб бронзу, расколваліся аб доўгія — у локаць — шыпы, што тырчэлі сям і там.
Тады зноў паліліся масла і смала. Ліліся на гліну, курэлі, сцякалі пад ногі. Ланцуг людзей ледзь паспяваў перадаваць з рова вёдры смярдзючай вады і ліць іх пад ногі абложнікам. Сычэла пара. Людзі працавалі, бы ў пекле. Зянон загадваў біць у тыя месцы, дзе было дрэва, між бронзавай луской. Удары паступова расхіствалі браму, калывалі петлі, абсыпалі цамянку. Але ўсё адно было зразумела: біць давядзецца гадзіны тры, дый тое, ці зламаеш яшчэ. Моцная была брама, і, каб напад не быў такі нечаканы, з самага горада, а не з-за валоў, замак ніхто б не ўзяў, як не бралі яго ворагі.
А тут што ж? Проста разгубілася варта.
Брама пачынала трашчаць. І тут здарылася тое, што ледзь не пагубіла справы.
Некаторы час усе чулі, як нешта грукоча ў верхнім жыллі брамнай вежы. Думалі, што цягаюць катлы. І раптам з акна верхняга бою высунуўся хобат, вельмі падобны на гарматны. Натоўп зарагатаў. Праз байніцу верхняга бою канон мог плюнуць, але па Старым рынку, па камяніцы дамініканцаў, туды, дзе зусім не было людзей, над іхнімі галовамі, далёка.
Абложнікі весела скакалі на мосце і на перадмостным пляцы.
Кляонік паспрабаваў нешта крыкнуць — яго не ўчулі. І раптам хобат рыгнуў доўгай спадзістай паласою агню. Чорна-чырвоным струменем, з якога падаў уніз агнявы дождж.
Рогат змяніўся стогнамі, енкамі і крыкамі жаху. Людзі кінуліся прэч. Сярод агню, які заліваў мост, курчылася з дзесятак цел. І адразу рык гневу даляцеў адусюль. Народ зноў кінуўся да брамы, і хобат зноў плюнуў, на гэты раз бліжэй. Людзі кінуліся з моста.
— Стойце! — Кляонік выбег з тунеля. — Стойце! Стойце, брыдкія вы! Стойце! Гэта агнявы канон! Ён толькі два разы плюецца! Потым яму стынуць трэба. Іначай выбухне ў вежы.
Ён біў тых, што ўцякалі, дрэўцам дзіды.
— Яны не будуць адразу! Ды стойце ж! Яны не рызыкнуць спаліць сябе.
Нібы ў адказ на ягоныя словы, з верхняй прадушыны бухнуў у брамны тунель другі вогненна-дымны язык. Людзі пабеглі адтуль, бо гарачая нафта і агонь пацяклі па мурах на брук… І яшчэ плявок. Туды ж.
Тыя, што таранілі, прыбеглі ў страшным выглядзе. Закураныя, як вугаль, без броваў, без вей. У некаторых амаль не было на нагах портак. Двое мацалі паветра:
— Вочы мае! Вочы! Вочы!
Шчасце, што гліна зберагла ад прамога агню. Але ўсё адно ўвайсці ў браму цяпер было нельга. Адтуль валіў дым, цяклі агнявыя ручаі нафты. Потым нешта бухнула. Чорны з залатымі пражылкамі, зменлівы шар вылецеў адтуль. Гэта абваліўся памост-прыкрыццё.
— Кляонік, — разгублена спытаў Вястун, — гэта што ж? Пекла?
Разьбяр сурова сціснуў вялікі прыгожы рот. Залацістая хмара валасоў была брудная ад куродыму.
— Навіну завялі. «Аршанскі агонь»… Выдаў-такі ім нехта таямніцу. Не думаў, што застаўся хоць адзін знаўца. Ведаеш, чаму калісьці Літва аршанскае Благавешчанне доўга ўзяць не магла? Вось з-за гэтага.
— Ды што ж гэта?! — ледзь не плакаў ад адчаю каваль.
— А я і сам дакладна не ведаю. Кажуць, на Дняпры часам ля берагоў вада масленая. Гэта каменны алей плыве. Невядома ўжо, з чаго яго падземны валадар душыць. З цмокаў, можа, ці з волатаў. А мо і сапраўды з камянёў. На Куцейне, ля Ларынавай дубровы, цячэ ён, братка, кажуць, нават струменьчыкам, з пруток таўшчынёй. Манахі ім у пячорах свецяць. Вось, кажуць, яны і прыдумалі.
Агонь на мосце згасаў. Але камяні былі ўкрытыя нібы акалінай.
— Зрабілі нібыта каменную кадушку, паставілі высока. З яе вывелі такую вось трубу. Над ёй, ля самага зрэзу, сталёвае кола ды крэмень, а ад яго — жалезны пруток. А ў кадушку — гэтае д'яблава масла. А над ёю — такі жом, як з арэхаў ці з яблыкаў масла ці сок выціскаюць, можа, бачыў. На падважнік націснуць, за пруток нехта таргане — вось яно і плюе. Недалёка, брат, а страшна. Але толькі і можа плюнуць, што двойчы. Раз ды яшчэ другі, да канца падважнік апусціўшы.
Падумаў.
— У іх, відаць, два было… Бацька Фаўстыны казаў. Ён там зялезных спраў майстра. Во, брат, халера. Думаў — згарым.
— То што мы стаім тут? — спытаў злосны ад апёкаў Зянон.
— Цяпер, пакуль не астыне, гэтай халеры ў кадушку заліваць нельга.
У браме ўсё яшчэ гарэла. І раптам цёмна-сінія Кляонікавы вочы гарэзліва бліснулі.
— Разбірай яшчэ адну хату.
— Чаго? — спытаў Зянон.
— Разбірай, кажу.
Каваль з групай людзей пабег да першай у шэрагу хаты. Скора пасыпаліся бярвенні.
— Асцярожна! — закрычаў разьбяр. — Не хапала яшчэ, каб прыдушыла! За мной.
Людзі з бярвеннямі на плячах пабеглі да брамы. У байніцах верхняга бою з'явіліся галовы. Са здзіўленнем глядзелі на дурняў, якія зноў, у дыме, пасля такога пачастунку збіраюцца тараніць браму.
І ўсё ж абаронцы заспяшаліся. Над хобатам агнявога канона з'явілася вядро. Прашчнікі падрыхтаваліся біць.
— Не чапайце іх! — крыкнуў Кляонік. — Хай студзяць!
Канон ахутаўся парай. Клубы яе са свістам ірвануліся ўгору. У паветры задушліва і кісла запахла воцатам.
Кляонік зусім не збіраўся тараніць браму. Па ягоных указаннях людзі проста разгойдвалі бярвенні, кідалі іх у прорву брамы і беглі назад. У дыме і пары абаронцам кепска было відаць, што яны там такое робяць. Разьбяр гайдаў кастры бярвенняў пад заслонай.
Нават воцат кепска студзіў разжараны метал. І тады варта зноў пусціла ў прадушыны гарачае масла і смалу. У цёмным тунелі на хвіліну засычэла і пацьмянела.
Кляонік з апошнімі падручнымі з усёй сілы кінуўся бегчы прэч ад моста. Яму зусім не хацелася заскварыцца зажыва, калі зноў плюне «аршанскі агонь».
Павольна цяклі хвіліны. Прыбеглі людзі з лесвіцамі. Марка і Ціхон Вус паперадзе ўсіх спусціліся ў зялёную, смярдзючую ваду рва, палезлі да муроў.