К а л і н о ў с к і
Спытайце генерала
Назімава. Прашэнне падаваў.
Адмовілі.
Г е л е н а
Без жоднае прычыны?
К а л і н о ў с к і
Адна прычына — патрыёт айчыны,
Якіх цяпер — лічыць i не злічыць
У Вільні, Гродні, тут.
С т а р ж ы ц к і
Ах, паважаны,
Я разумею вас. Нялёгка жыць,
Калі i чалавек адукаваны
Не мае дзе свой талент прылажыць...
За жарт прабачце, маладыя, нас.
Забаве час, але i справе — час.
Чакаюць коні, гасне ў небе дзень,
Чырвоны сонца кідае прамень,
Даўжэе пень, глыбее ў лесе рэха,
Пара i нам. Дык вып'ем стшэменнэго!
Усе выпіваюць. Першай пакідае пакой Р а г н е д а ,
за ёю, пабраўшыся за рукі — М а р ы с ь к а i
К а л i н о ў с к i. Затрымліваюцца толькі Г е л е н а i г р а ф .
Г е л е н а
Я слухаю. Вы нешта мне сказаць
Хацелі?
С т а р ж ы ц к і
Каліноўскі — вам не зяць.
Г е л е н а
Як можна, граф? Адзін другому слова
Яны далі.
С т а р ж ы ц к і
Ён меціць у царкі
Мужыцкія, на месца Пугачова,
Крывавай пласе просіцца ў зяцькі.
Юрась — мой брат. Аб шлюбе сам падбаю.
Яшчэ адно сказаць Гелене маю
Для пільнасці... Даходзяць да мяне
У Гродню чуткі, пэўныя даволі,
Што нехта тут адозвы сее ў полі,
Мужык знаходзіць ix у збажыне.
I нехта ўжо чытаў ix на млыне.
Гасця свайго, Марыську папярэдзь:
Чытаць ix нельга, можна загрымець,
Ды як яшчэ!.. Мне дораг ваш спакой.
(Выходзіць.)
Г е л е н а
Граф помніць нас! Паводзіўся, як свой.
Допыт
Дом Гелены Ямант. Пакой, дзе жыве Каліноўскі.
Вокны ў сад. За сталом жандарскі афіцэр.
Ён вядзе допыт. Каля дзвярэй узброены салдат.
Капітан удакладняе пратакол.
К а п i т а н
Завуць вас Каліноўскі Канстанцін,
З дваран.
К а л і н о ў с к і
Дробнапамесны дваранін.
К а п i т a н
Сюды вы з Ваўкавыскага павету
Прыехалі... Якую мае мэту
Прыезд?
К а л і н о ў с к і
Не разумею капітана:
Спачатку арышт, потым пратакол,
Хоць для каго — такое нечакана.
Між тым, мне не належыць тут ні стол,
Hi гвалтам растрыбушаная шафа.
К а п i т a н
Што гэта дом сваячаніцы графа
Я ведаю, аднак...
К а л і н о ў с к і
Вы ні ў стале
Нічога не знайшлі, ні пад падлогай.
Прыстойны дом такою мерай строгай
Вы крыўдзіце.
К а п i т а н
Не крыўдзіў бы... Але,
На жаль, мы маем факт найдакладнейшы,
Што чалавек прыезжы, не тутэйшы,
Чытаў лісток крамольны на млыне.
Па справе следства строгае вядзецца.
Ёсць сведкі адпаведныя ў мяне.
К а л і н о ў с к і
Пры чым тут я?
К а п i т а н
Лісток, які завецца
«Мужыцкай праўдай», кліча дзецюкоў
Ісці з касой, з сякерай на паноў.
Не ўсё так нечакана, як здаецца.
Вы ў ролі бунтара, а я — суддзі.
К а л і н о ў с к і
Дзе ж сведкі?
К а п i т a н
Тут. Гаўрылаў, прывядзі.
Ды не марудзь!
С а л д а т
Ёсць, ваша благароддзе!
(Салдат казырае i выходзіць з пакоя.)
К а п i т а н
Не апазнаюць вас, вы на свабодзе.
Хаджу пад богам, пад царом жыву.
Нікому не раблю я выключэння.
He вінаваты — дом без прабачэння
Я не пакіну. Пратакол парву.
Уваходзяць с а л д а т i с я л я н е .
Тут i маладыя дзецюкі i сталейшага веку людзі.
Хто тут старэйшы?
А р ц ё м
Я. Арцём Яцына.
К а п i т а н
Уважліва глядзі на гаспадзіна.
З-пад Вільні Яська? Той?
А р ц ё м
Не той.
Д з я ц ю к