К а л і н о ў с к і
Вартуеш дом... А можа быць, Арцём
У ім захоча жыць?
А р ц ё м
Я мужыком
Радзіўся i памру.
К а л i н о ў с к i
А сын, Лявон?
А р ц ё м
Пакуль жыву, таго не зробіць ён.
I ўнук мой не зняважыць памяць дзеда
Мянушкай графа альбо міраеда,
На звод пайшлі паны!
К а л і н о ў с к і
О не, Арцём!
Магната ўнук, зямлю прадаўшы, стане,
Як не ранейшым панам, то купцом.
Махлярскае адродзіць панаванне
Над мужыком яго гандлярскі дом.
Мужык i пан. Пан i мужык. Не ў слове
Хаваецца ix сутнасць, a ў аснове,
З якой яны, як з плесені грыбы,
Растуць... Дзе ўладары, там — i рабы.
О не, Арцём! Зямля яшчэ не ваша.
З Геленай Ямант я пагавару.
А раптам перадумае, дакажа
Жандарам дабрадзейка, не ў пару,—
Хто вы такія тут? Скуль узяліся?
А р ц ё м
Не зробіць так!
К а л і н о ў с к і
Глядзі не пралічыся.
Ёсць пэўнасць?
А р ц ё м
Поўнай пэўнасці няма.
Хіба што проста так, для інтарэсу,
Пастраш, пакуль паны баяцца лесу...
Пагавары, каб знаць, што недарма
Гнаў Яська брычку да майго парога
К а л і н о ў с к і
Пагавару. Пабачыш веставога
Майго, то загадай, каб запрасіў
Гелену да мяне.
А р ц ё м
Ледзь не забыў,
Дэпешу ён мне даў... Прабач старога...
А р ц ё м дастае з кішэні пакет
і, аддаўшы яго, выходзіць.
К а л i н о ў с к i
Зямля, зямля!.. Хвалюецца стары.
Зямля — непрачытаная дэпеша.
(Распячатаў пакет. Прачытаў ліст.)
У Вільню зноў завуць мяне сябры!
Так!.. Лес змагання болей не залежа
Ад тых, хто чорнай змоваю сваёй
Прыйшлі да ўлады. Толькі я не рады
Няшчасцю ix... Цяпер за ix спіной
Не графа цень, a Мураўёва краты.
Стараліся, каб не аддаць зямлі
Аратаму. А што ўзамен знайшлі?
Здань шыбеніцы ў ix над галавою,
А пад нагамі бездань. За сабою
Яны астатніх цягнуць... Памагчы
Паўстанню цяжка. Кружаць крумкачы
Над полем бою. Яська, нам з табою
Вядома тое!.. У глухой начы
То здрада нас пільнуе, то няўдача.
А час — шалёны конь — нястрымна скача.
Каліноўскі расчыніў насцеж акно
i зняможана сеў на каналу.
Падобна на тое, што яму не хапае паветра...
У пакоі паступова цямнее.
З паўзмроку вырысоўваюцца галіны саду.
Расхінуўшы ix, да акна набліжаецца ц ы г а н к а
Села на падаконнік i не зводзіць вачэй
з Каліноўскага... Але гэта ўжо не ява, а сон.
К а л і н о ў с к і
Цыганка Стэфа?.. Зноў паваражыць
Прыйшла? На жаль, я звонкае манеты
Не маю, каб руку пазалаціць.
Як i раней, не скажаш праўды мне ты.
С т э ф а
Не Стэфа я. Мяне дарэмна з ёй
Ты блытаеш. Я з табару другога.
Вандроўніца. Я — неадчэпны рой
Тых дум, што растрывожыла дарога.
К а л i н о ў с к i
Ты прывід... Да мяне з імглы зімы
Юрась прыходзіў так.
С т э ф a
Мы не хімеры,
Не прывіды, a думкі. Ты за дзверы
Нас гоніш, праз акно заходзім мы.
Юрась i я, мы — з аднае кібіткі,
Якой кіруе час.
К а л i н о ў с к i
Чаму ж тады,
Задьміўшы дзень, з'явілася сюды
Ты ў вобразе знаёмай варажбіткі?
С т э ф а
Дзівак. А сам ты пад мянушкай Світкі
Не вандраваў? А Яська-гаспадар,
Хамовіч, Макарэвіч, камісар
Чарноцкі — хто?
К а л і н о ў с к і
То прозвішчы мае.
С т э ф а
Пяць прозвішчаў, як пяць падсудных лёсаў..
К а л i н о ў с к i
Ты чуеш, недзе жаўранак пяе,
Раллю ўслаўляе пад страхой нябёсаў?
Пяць прозвішчаў — пяць жаўранкаў, ix ніць
Не рвецца i ўначы.
С т э ф a
То запрашэнне
У вечны змрок.