М а с о л а ў
Вы знаеце прысуд свой, безумоўна?
К а л i н о ў с к i
Але.
М а с о л a ў
Я разумею, не тактоўна,
Ды i не час пытанні задаваць.
Я скромны нарысіст. Хачу пісаць
Пра час наш успаміны.
К а л і н о ў с к і
Мне ўсё роўна.
Прывык да следства. Можаце пытаць.
М а с о л a ў
Наш час — арэна боек... Як пасмелі
Вы, раб яго, не бог, а чалавек,
Аддаць жыццё юнацкае на здзек
Уладару вядзьмарскай каруселі?
Дужэйшыя скарыць яго хацелі,
Ды не змаглі. Не выйгралі вайну.
К а л і н о ў с к і
Я ім не стаўлю гэтага ў віну.
Яны ляглі ў зямлю, мы следам ляжам.
Ды нехта ж прыйдзе, стаўшы мсціўцам нашым,
І скруціць д'яблу рог, як барану.
Не раджу адпяваць нас канчаткова.
Чакае зерне наша на ўзыход
З раллі.
М а с о л a ў
На ўвазе маеце народ?..
К а л i н о ў с к i
Яшчэ свайго не вымавіў ён слова.
М а с о л a ў
Але чаму?.. Пакуль з Варшавай вы
Спрачаліся за ўладу, за правы
Сярмяжнай Беларусі i Літвы,
Па вёснах, пад наглядам Мураўёва,
Цар касаваў прыгонныя правы.
К а л i н о ў с к i
Страх касаваў. Тут не цара заслуга:
Збаялася сякер мужыцкіх пуга
Прыгонніцтва. Праз мутны Рубікон,
Не цар, паўстанні страшны след праклалі.
Яны крывёю фарбавалі хвалі
Ракі, пад назвай д'ябальскай — Прыгон.
Ён многіх паглынуў. Мы можам згінуць,
Кат можа нам заткнуць зямлёю рот,
Але сякеры, пушчаныя ў ход,
Ужо з крутога берага не скінуць,
Не сцерці наш, на ім прыкметны, знак.
М а с о л a ў
Яшчэ хачу спытаць. Хто вы? Паляк
Альбо літвін? Ці беларус, якога
Не ведае ніхто, апроч лясоў,
Ды лесуноў, ды курнага парогa?..
Хто будзеце?
К а л i н о ў с к i
Мне дваццаць шэсць гадоў.
Край беларускі, з матчынай калыскі
Да гэтых дзён, мне дарагі i блізкі.
Я сын яго i ганаруся тым,
Што з ім паветрам дыхаю адным.
Я знаю, маюць права ўсе народы
На ўвагу праўды, шчасця i свабоды.
Я зычу ўсім дабра.
М а с о л a ў
A рускім, нам?
К а л i н о ў с к і
Я прыяцель Pacii, той, якая
Дабра жадае нам, а не панам
Сваім i польскім, той, што не жадае
Свайму народу згубнага жыцця,
Бурлацкіх стогнаў, катаргі кандальнай.
Яшчэ пытанні ёсць?
М а с о л a ў
Не!.. Спавядальнай
Размовай, бачу, злоўжываю я.
Хто вы — я зразумеў. Вы — сацыяльнай
Сусветнай рэвалюцыі дзіця.
М а с о л a ў выходзіць з камеры.
Каліноўскі садзіцца за стол,
дзе для яго патрэб стаіць чарніліца, ляжыць папера.
Бярэцца за пяро. Піша. Незаўважаны ім,
у камеру ўвайшоў к а п i т а н.
К а п i т a н
Дазвольце прывітаць!
К а л i н о ў с к i
A! Капітан!
К а п i т а н
Пазналі?.. Не заслаў яшчэ туман
Стрэч нашых вольных светлыя хвіліны?
К а л і н о ў с к і
Няўжо i ў вас таксам a выспеў план
Пісаць аб днях мінулых успаміны?
К а п i т а н
Крый бог!.. Славеснасць, кажучы банальна,
Супрацьпаказана са школы мне.
К а л і н о ў с к і
Прыйшлі ў былой пакаяцца віне,
Што скончылася для мяне фатальна?
Прыйшлі, каб дакараць? Не трацце слоў.
Як i раней, магу я капітану
Сказаць, што не прасіў, прасіць не стану
У суддзяў пажыццёвых ланцугоў.
Ці, можа, што суду няясна?
К а п i т а н
Ясна
Усё. Даўно. Ствараючы зямлю,
Бог даў на гора людзям адначасна
Дабро i зло, каханне i пятлю...
Прыйшоў, каб вызваліць, пакуль не позна,
З астрога Кастуся... Марыся слёзна
Прасіла. Я адмовіць ёй не мог.
К а л i н о ў с к i
Не веру.
К а п i т а н
(паказваючы прадпісанне)
Што ж, зірніце на паперу.
Загад?