Поп моўчкі прысеў каля мяне, павадзіў пальцамі па бровах і закурыў. Моцна запахла добраю самарослаю табакаю, дым гэты змяшаўся з пахам вымазаных варволем папоўскіх ботаў і потам яго шыі. Суконная вопратка дзядзькі Язэпа пахла пыльным бульбянікам і сухім выветраным хлебам; ад усяго гэтага хацелася драмаць.
- Ну то як? - сказаў поп. І, сказаўшы, адвярнуўся ў другі бок ад маўклівага дзядзькі Язэпа. - Гэта ў цябе, Язэп, ад таго, што занудзеў ты па Міхалу. Паспакайней трохі.
І пайшоў у свой бок, раптам усхваціўшыся.
- Не сумуй, дзядзька, - сказаў я.
- Нуда агарнула.
І гэта сказаў ён слаўна, бо не скардзіўся, а выказаў факт. Да нас падышоў раптам Тамаш Арлоўскі - барадаты і моцны стары, з другога канца вуліцы.
- Я да вас, хлопцы.
- Ну?
- Зрабеце маёй жонцы хату.
- Гавары, чаго прыйшоў?
- Я ж гавару. Дошкі ў мяне ёсць, толькі ж вельмі сукаватыя, ёсць без сукоў, ды ў гразі - гэблі патупіце!
- Што, твая старая памерла?
- Але.
- Нешта ж яна мала хварэла. Не чутно было.
- Тыдзень.
- А-а-а...
- Нястраўнасць гэта ў яе. Павячэрала, а назаўтра не ўстала з пасцелі.
- Ага.
- Дык можа б ты цяпер за работу, Язэп, узяўся?
- Цяпер то я не магу, заўтра зранку можна будзе. Толькі дай ты мне добрых памочнікаў; прасі Мікалая.
Тамаш глянуў у мой бок.
Рабіць труну з дзядзькам Язэпам! Я быў малады, і ў маёй сталасці былі некаторыя элементы надуманасці. Часамі яны неўзаметку пачыналі сплываць. Але я з малаком мацеры атрымаў людскую прывычку, хоць часам і нявінна, хітраваць. І я сказаў:
- Калі часу няма, ліха на яго. Бацька нездароў, дык я адзін.
- Ды што табе гэты час? Што, ты ўміраць ніколі не будзеш?.. Але, праўда, табе яшчэ далёка.
«Значыцца, пачаў ён вымяраць мяне меркаю смерці, - падумаў я, - годзе ламацца».
І я сказаў:
- Добра.
- Дай яшчэ аднаго, - сказаў дзядзька Язэп.
Тамаш моўчкі пастаяў і пайшоў.
І тут выйшла незвычайнае ў гэтую хвіліну з дзядзькам Язэпам. Ён затрос барадою ад смеху, трос галавою.
- Чаго ты, дзядзька?
- Тамашыха памерла! Павячэрала, кажа, як мае быць, а назаўтра з пасцелі не ўстала... Нястраўнасць! Як ты думаеш, сынку, колькі пудоў яна важыла?..
І раптам змоўк ён, узяўся рукамі за калені, пасядзеў так трохі і ўстаў.
- Хадзем, сынку.
- Зараз.
Ён пайшоў, а я сяджу адзін і думаю:
«Што гэта ў яго? Няўжо гэта толькі затым, што Міхал сын яму, а Тамашыха чужая і любіла паласкаць косці другіх?»
Я падумаў аб гэтай таўстой, грузнай, як хмара, жанчыне. Куды ні ідзе - усё жуе нешта, каго ні стрэне - правядзе зіркам мізэрнага абгавору...
- Братка Міхал, - сказаў я ціха, - ёсць жа людзі, смерць якіх не выклікае думак змагацца з прыродай... Але ты памёр!
Ціха было на вуліцы і ў папоўскім садзе... Дося сядзела з практыкантам на прызбе. Я ўстаў, каб ісці, але, адышоўшыся, не мог не пастаяць трохі - мае філасафічныя развагі ад мяне ўцяклі, бо хвалі душы не былі вялікімі.
- Досечка, - шэпча ён, - міленькая...
Яна маўчыць, і яны зліваюцца ў адну цёмную постаць...
Слаўна глядзяць на мілую зямлю ціхія зоры.
У доўгім Тамашовым гумне, на вільготным таку, мы робім Тамашысе труну. Моцны, як дуб, на тоўстых звязістых нагах, стаіць на мяккіх стружках дзядзька Язэп з алоўкам у руках і рысуе па каструбаватых дошках лініі, а мы ўдвух - я і Астап Варывончык - сядзім вярхом на абструганай дошцы і габлюем яе «бараном».
Дзядзька Язэп сягоння зусім маўчыць, скажа толькі некалькі слоў, калі трэба, аб труне ды дошках; ён паволі тупае вялікімі ботамі, сагнуўся нейк шырокаю спіною, і на вусах яго пілавіны - былі яны на рукаве, а рукавом ён разгладжваў вусы.
Сягоння я забыў трохі пра дзядзьку Язэпа і ўпікаю сябе гэтым, зусім не думаю і аб Міхале; у мяне ў галаве, па жылах тупа стукае кроў, галава трохі баліць, і думкі неяк атупелі - некуды згінула з самай ночы вастрата, задрамалі мае ўсякія развагі. Упарта і без патугі думаецца толькі аб адным - аб маленькай смуглявай Досі. Салодкі смутак апаноўвае мяне.
Астап Варывончык, як заўсёды, вясёлы, падморгвае мне хітрымі вузкімі вочкамі і раз-поразу аблізвае губы.
- Чаго ты мне падморгваеш?
- Чаго ты так звяў сягоння?
- Не выспаўся.
- Ну, пэўна ж, што гэта не ад лішняга сну.
Я маўчу.
- Я, як быў малодшым, дык чорт яго калі і спаў - бабы спакою не давалі. Але я быў за цябе мацнейшы, вялым ніколі не быў.
Я зноў маўчу.
- Ты што, бабу маеш?
У мяне з'яўляецца патрэба пачухаць каля вушэй.
- Пот, - гавару я.
Астап Варывончык хітра не спускае з мяне вачэй.
- Пот, - зноў гавару я.