Да цёмнага я буду ўжо ў Мокрым. Хацеў быў зайсьцi да Пiлiпа ў Дом калгасьнiка, сказаць i яму, што я iду, але перадумаў - не пайшоў да яго. У мяне ўзьнялася сiла - бегчы ў Мокрае. Хутчэй у Мокрае! Я ня раз хадзiў з Мокрага ў Касьцюковiчы - туды i назад у той-жа самы дзень. Разам семдзесят вярстоў. Яшчэ, купiўшы што, нясеш нешта i за сьпiною.
Выйшаўшы з мястэчка, я зьняў свае бацiнкi i - басанож - пусьцiўся ў дарогу. Праз вёскi ня йду - мiнаю iх. Нашто, каб мяне бачыў нехта на вулiцы босым? I толькi мiнуўшы вёску зноў узыходзiў на дарогу. Качуся - калi дарога йдзе на спад, iду павальней - калi яна ўзьнiмаецца. Ня надта разглядаюся - у мяне мала часу. Сустракаю зрэдку калгасныя абозы - вязуць на станцыю здаваць дзяржаве нарыхтоўкi: сена, маладую бульбу, дровы. На багнiстых мясцох бачу загрузлыя вазы, паламаныя восi, дугi, ськiнутыя каткi. Найбольш уражваюць укачаныя ў багну конi - яны такiя мiзэрныя, i, гледзячы на iх, заходзiцца ад жалю сэрца. У паветры вiсiць лаянка - у печань, у Бога, у Сталiна. Добрай вупражы няма, усё пянковае i яно хутка зношваецца, рвецца. Як гэта мне ўсё знаёма! Колькi разоў я загразаў вось гэтак, як яны. Я загразаю i цяпер, толькi ў нечым iншым.
Мiнаю маё Машавое. Сонца ўжо садзiцца. Ягоныя праменьнi - ужо рэдкiя, але агнiстыя - дастаюць, як штыхамi, на ўзгорку царкву i, адбiтыя ёю, паламаныя, гаснуць. Хоць крыжоў на царкве i няма, але ў маiм уяўленьнi яны ўсё гараць, як i тады, калi я глядзеў на iх, едучы з бабцяй на споведзь. Здаецца, варта толькi мне зноў глянуць на купалы, як яны, зiхатлiвыя, брызнуць на мяне сваiм золатам.
Наблiжаюся да маiх Жаркоў - там-сям у хатах ужо хлiпаюць агнi - слабыя, нясьмелыя, мiгцяць употайку, затуленыя ў куткох.
Да Мокрага засталося тры вярсты. Ня ведаю, чаму пры наблiжэньнi хвалююся i яшчэ больш сьпяшаюся. Пад наплывам пачуцьця трачу здольнасьць думаць.
Уважоджу ў Мокрае. Не, я не пайду вулiцай. Пайду агародамi паўз рэчку. Нашто мне з кiм сустракацца? Паўз рэчку цiха стаяць, стаiўшыся ў вечаровай цiшынi, хмызьнякi. Нагрэтая за дзень трава, дыхае нечым п'янкiм, духмяным, войстра пахным. Вось я ўжо й дайшоў, куды йшоў. Бачу - у iхным заднiм вакенцы агеньчык. Узыходжу на iхны агарод, з агароду - у сенцы. Бяруся за клямку адчыняю дзьверы ў хату: яны сядзяць за сталом. Вячэраюць. Кiнуўшы лыжку на стол, Хiма бяжыць да парогу, мне насустрач:
- Што такое? Прыехалi ўжо? А мой стары?
- Застаўся... Я толькi адзiн.
- Прыехаў на чым?
- Прыбег...
- Прыбег?
- Напрўду.
- Занудзiўся цi што? Ах, якi-ж ты бяглiвы! Хадзi, даражэнькi, за стол. Павячэраем разам. Згаладаўся-ж за дарогу, нябось.
Садзiць мяне за стол. Дае лыжку. I мы трох сiляем з аднэй мiскi кулеш, гарачы i густы, запраўлены скваркамi.
Пры сьвятле ў Дусi зораць вочы, сьвецяцца нейкiм асаблiвым бляскам. Глядзiць на мяне - гаворыць са мною вачыма. Я сiляю кулеш няўпэўнена i нязграбна. Яна ўсьмiхаецца, калi з мае лыжкi капае на стол кулеш. Гаворыць:
- Ты ня ўмееш есьцi нашага куляшу.
Забраўшы з грудзей косы, закiдвае iх за плечы, зьлёгку дакранаецца левай рукой лёкану, што зьвiсае ў яе над вухам. Яна неспакойная. Уражаная маiм прыходам.
- Цябе там нечым угнявiлi, што так прыбег? - пытаецца Хiма. - Гэта-ж ня так сабе прычгаў? Мой стары нiчога табе не казаў? Калi прыедзе?
Вылезла з-за стала:
- Ад куляшу па целяшу. Ды куляшом я вас не накармлю. Дастану яшчэ чаго.
Выйшла ў сенцы. У нейкiм сполаху Дуся зiрнула на мяне, вiдаць, таму што мы засталiся з ёю адны. Але вярнулася з сянец Хiма з палiваным гаршком у руках. Паставiла на стол. Пачала калупаць з яго на iсподак залiты маслам сыр.
Дуся бярэ рукамi з iсподку драбочкi сыру, дае мне, кладзе сабе ў рот, сьмяючыся. Мне падабаецца, як гэта яна робiць. Яна пачувае сябе ўжо больш свабодна, натуральна. Я любуюся ейнымi загарэлымi, зграбнымi рукамi, адкрытай, прыгожай шыяй. Лёгкую, тонкую балахонку на ейных грудзёх ледзь прыкметна пораць два кукiшы ейнай сарамлiвасьцi. Я не гляджу на iх - грэх.
Ззаду нас, у вакне, спалыхнула трывожным сьвятлом зарнiца. Хiма, перахрысьцiўшыся, пачала зачыняць вокны - будзе навальнiца. Нездарма-ж так парыла.
- Масеевiч, заставайся ў нас нанач. Нам боязна адным.
Падыйшла да вакна. Адчынiла. Зiрнула на ўсе бакi:
- Сунецца цёмная туча - агонь у чэраве. Цi не на бяду якую, крый ты, Божа! Застанься. Начуй у нас!
- Але я мушу йсьцi. Мне трэба зьбiрацца.
- Ты ня хочаш у нас заставацца? - спыталася Дуся. - Я не пайшла-б - баюся грому. Хочаш дамоў?
- Так, дамоў. I - не дамоў.
- Ды што ета ты гаворыш, Масеевiч? Бог з табой, а куды-ж? - устрывожылася Хiма.
- Мне трэба зьбiрацца, зьбiрацца... у дарогу.
- Не манi. У якую дарогу? Гэта табе надаела ў нас i цябе цягне туды назад, у горад, - ня верыць мне Хiма. - От ня дуры галавы, чалавеча. Хочаш Дусю напужаць? Куды ты пойдзеш процi ночы? Заставайся, кажу!
Дуся глядзiць на мяне - што я скажу? Я вылажу з-за стала. Вылазiць за мною i Дуся.
У вокнах зноў, як у сударгах, закалацiлася зарнiца. Хiма ледзьве пасьпела перахрысьцiцца. Яна выкруцiла ў лямпе кнот i лямпа згасла. "Нельга, каб гарэла сьвятло ў гразу".
Я стаю ўжо ля парогу, гатовы выйсьцi. Вокны ўсё часьцей асьляпляюцца блiскавiцай i ў прамежках гэтага асьляпленьня я ўлаўлiваю постаць Дусi ў белай балахонцы. Пад дзьвярыма азваўся кот - просiцца ў хату.
- I ён чуе небясьпеку. Уцякае. Бяжыць да людзей. Баiцца застацца на двары, - цiха, амаль шэптам, гаворыць Хiма.
За хатай, над рэчкай, ударыў гром i рэха пакацiлася па ўсiм навакольлi. Яшчэ i яшчэ. Раз за разам. Загуркатаў. Яшчэ лупянуў.
- Пэўна, вярбу над мостам цяў, - прашаптала Хiма.
Зашумеў дождж i сьцiхнуў гром. Ды нечакана лупянуў зноў у самы вугал i сiняя кацелка пакацiлася па двары.
Дуся кiнулася за полаг на свой ложак.
- Крый ты Божа, а я й забылася юшку зачынiць - яшчэ ўляцiць у комiн. Ня стой i ты ля парогу. Iдзi супакой Дусю - насьмерць перапужалася.
Я адхiнуў полаг - Дуся ляжала, накрыўшыся з галавой.
- Баiшся грому?
- Каб у хаце быў бацька, я не баялася-б. Як гром, я тулюся да яго i хоць дрыжу ўся, але ў ягоных руках супакойваюся.
Яна ськiнула з сябе дзяругу i гатовая была ўзьняцца, як гакнуў, здаецца ў самую хату - гром. Учэпiстая, прыклеiлася да мяне. Калоцiцца. I толькi калi я дакрануўся яе шчакi сваёю, яна супакоiлася, сьцiхла.
- Ты цяпер, як у бацькi.
Маўчыць.
- Не баiсься?
Пацалавала.
Дождж абкладваў сваiм шамаценьнем хату, лагодны i сьцiшны, закладваў вушы, суцяшаў. Гром ужо не парушаў гэтай сьцiшнасьцi. Толькi дзесьцi далёка - ужо за Вараноўкай - зрэдку чуваць было ягонае вуркатаньне.
- Ты ўжо цяпер ня пойдзеш ад нас? Застанесься ў нас? Мая мацi ня пусьцiць цябе.
- А ты пусьцiш?
- Я таксама ня пушчу цябе. Змокнеш.
- А калi дождж перастане, магу я пайсьцi?
- Дождж будзе йсьцi. Хiба табе дрэнна ў нас?
Але дождж усё-ткi ўшчук, i я пайшоў. Адарваўся. Я баяўся пераступiць тую скрайнюю мяжу, да якой я так наблiзiўся. Дуся - нясьведамае дзеўчанё, але ўжо абуджанае i гатовае на нешта ёй дасюль няведамае, прынадна неадчэпнае. Я мушу пайсьцi ад яе, як найхутчэй, каб ня выклiкаць у яе, абуджанай, яшчэ болей згубнай для яе жарсьцi. Я не хачу, каб на гэтым усё i скончылася.
Заўтра я скажу бацьком, што еду. Я сваё тут адбыў. Сягоньня серада i да суботы яшчэ будзе ў мацi час сабраць мяне ў дарогу. Надыйшоў час мне выбiрацца i нiкуды больш, як толькi ў Менск. Я не магу не вярнуцца туды. Усё маё там. Я ведаю - бацькi ўжо ня будуць болей пярэчыць - яны здалiся. зьмiрылiся з тым, што няўхiльна.
Я ляжу ў сенцах у пасьцелi i ў думках разьвiтваюся з усiмi i ўсiм, таксама i з Дусяй. Калi я ўжо заснуў, мярэшчыўся Пiлiп з сваiм канём, грукацела "цялега на зялезным хаду" з Вяркеевым на ёй.
Ранiцою я i аб'явiў за сталом пры сьнеданьнi аб сваiм жаданьнi адправiцца на станцыю ў суботу. Хоць гэта й ня было вялiкай неспадзеўкай для бацькоў, пастанова мая паехаць у гэтую суботу прыбiла iх. Мацi вылезла з-за стала i пачала бразгацець начыньнем у загнетку - гэта яна ад усхваляванасьцi i жалю i каб не паказаць сваiх вачэй, поўных сьлязьмi. Засмучаная, сястра сказала, што яна папросiць у брыгадзiра каня i адвязе мяне на станцыю. Бацька моўчкi зьбiраўся на працу, усё на тую-ж - касiць. Мацi таксама мусiла iсьцi на працу. Я заставаўся ў хаце адзiн i мяне мучыла нейкая вiна, няўсьведамленая i дзеля гэтага яшчэ больш датклiвая. Адсюль можа i тая мiтусянiна, што завалодала маёй душой i адбiрае ў мяне здольнасьць ясна бачыць рэчы. Выходжу з хаты, iду да Вяркеева - можа ўжо вярнуўся з Касьцюковiчаў. Гляджу - на Вяркеевай школьнай дзялянцы, зарослай пустазельлем, полiць Акулiна. Седзячы. Ад жывата-бэбаха ня можа зьгiнацца. Пытаюся, цi ёсьць ён. Незадаволена адказае, што яшчэ сьпiць, але што я магу зайсьцi.