Праз нейкую хвіліну ў небе грымнула і амаль адразу загрымела зноў. Паранены ўздрыгнуў і сеў. Непрыхаваны боль у сініх вачах зрабіў спалатнелы твар трагічна прыгожым.
- Ходзікі... - пачаў і не скончыў Сокалаў.
Камандзір скасіў вока на застылы ківач і, таргануўшы вышэйшым плячом, не адказаў. Студэнт нервова глядзеў у вакно. Нарэшце на сцежцы з'явіўся Міткевіч. Ён ішоў адзін.
- Я разумею, на вайне трэба быць жорсткім, - нібыта баючыся цішы, загаварыў паранены. - Але як гэта страшна... Калі чалавек хаваўся разам з табой ад дажджу і еў твае сухары...
- Не забывай, што ён забіў Дамарацкага і параніў Кончу, - адрывіста сказаў Антановіч.
Ляпнулі дзверы сянец, на парозе стаяў Міткевіч. Ён меў выгляд чалавека, якога кагадзе з галавой акунулі ў ваду. З барады крапала, з навылёт прамяклай світкі ўмомант набегла вялікая лужына. Не кажучы ані слова, ад'ютант прагна прыклаўся да біклажкі. Антановіч таксама маўчаў, але было відаць, што яго грызе нейкая неадчэпная думка. Яму рупіла нешта спытаць, аднак ён марудзіў, як быццам гэтае нешта было надзвычай важлівым і ад яго вельмі шмат залежала. І ўсё ж Антановіч адважыўся:
- Ён... адчуваў?
Міткевіч, няўцямна паглядзеўшы на юнака, адказаў не адразу.
- Хіба вы не зразумелі, што ён сам не хацеў цягнуць? - Ад'ютант скінуў цяжкую світку і пачаў сцягваць боты.
- Ён што-небудзь казаў вам? - працягваў Антановіч.
- Не.
- Мне здалося, вы стралялі якраз тады, калі грымеў і гром? - дапытваўся студэнт.
- Я не хачу гаварыць пра гэта, - адгукнуўся Міткевіч, пазіраючы ў вакно.
- Чаму? - падазрона спытаў Антановіч.
Ад'ютант змоўчаў. Антановіч з хвіліну вагаўся і раптам імкліва выйшаў у дзверы.
- Зараз будзе бура, - прамовіў Міткевіч.
Тапор ледзь прыкметна ўсміхнуўся. Сокалаў здагадаўся, забыўшыся на параненую руку, усхапіўся з палка і ўзбуджана забегаў па хаце. Ад'ютант змеціў, што ходзікі стаяць, спраўдзіў час па сваім бурэ і, падцягнуўшы гіру, пусціў ківач.
Антановіч уварваўся ў леснічоўку, як віхор.
- Цела няма! Вы адпусцілі яго! - З перакошаным тварам і рэвальверам у руцэ ён кінуўся на Міткевіча. Ад'ютант няўлоўным рухам выбіў з рук у юнака зброю і прыціснуў рэвальвер нагой. Яны, абодва мокрыя да ніткі, з наліплымі на лбы валасамі, стаялі адзін супраць другога і цяжка дыхалі.
- Я меў... у вас... прытулак і хлеб, - задыхаючыся, гаварыў студэнт. - Я любіў вас за мужнасць, за тое, што вашы грошы былі грашыма паўстання. Я да апошняга верыў, што вы... А вы аказаліся нягоднікам, пане Міткевіч... Я магу плюнуць вам у вочы. Грамадзянін Тапор, загадайце арыштаваць вашага ад'ютанта!
- У чым вы яго абвінавачваеце? - з непраніклівым тварам спытаў камандзір.
- У тым, што ён адпусціў на волю свайго даўняга прыяцеля капітана Крыніцкага.
- Як?! - ускінуўся паранены.
- Я быў прыняты ў ягоным доме, - студэнт з пагардаю кіўнуў на Міткевіча, - і няраз сустракаў там Крыніцкага, чуў яго імя. Я адчуваў, адчуваў, але я спадзяваўся да апошняй хвіліны... Толькі таму я змаўчаў і дазволіў ісці яму. Якая наіўнасць!..
- Грамадзянін Міткевіч, гэта праўда? - звонкім голасам запытаў паранены.
- Так, мы былі знаёмыя, - вытрымаўшы ягоны позірк, адказаў ад'ютант.
- Вы чуеце? Чуеце? - павярнуўся Антановіч да камандзіра.
- Я ведаў гэта.
- Вы хочаце сказаць, што здагадаліся?
- Не, я ведаў гэта з самага пачатку.
- Значыцца, вы... таксама спадзяваліся, што... - у голасе ў юнака жыла надзея.
Тапор пахітаў галавой.
- Тады чаму вы загадалі ісці яму?
- Дазвольце мне не адказваць на ваша пытанне. Калі-небудзь вы зразумееце самі.
- Гэта здрада! - закрычаў Антановіч. - Здрада! Здрада! - Ён быў страшны. Радзімая пляма на шчацэ зрабілася попельнай.
- Апамятайся, Восіп, - загаварыў Сокалаў. - Гэта абсурд.
Студэнт павёў вакол няўцямнымі, амаль вар'яцкімі вачыма, бяссіла апусціўся на лаўку і, абхапіўшы голаў рукамі, заплакаў.
- Ён страляў у нас... Ён забіў Дамарацкага... - вырывалася ў яго скрозь усхліпы. - Мы разам раслі... Яны не шкадуюць нас, а мы... Я павінен быў забіць яго... Хоць аднаго ворага... Хоць аднаго...
- Удзел у паўстанні вымяраецца не колькасцю забітых, - прамовіў Тапор. Ён глядзеў на юнака са спагадаю.
Плечы ў Антановіча трэсліся. Гэтае відовішча было для параненага невыносным, і ён не вытрымаў:
- Восіп! Панне Гелене было б сорамна за цябе.
Нягучныя словы падзейнічалі адразу.
- Што ты сказаў? Якое права ты маеш згадваць тут гэтае імя?
- Яно дарагое і мне, - мякка адказаў Сокалаў.