— Так нельга, доктар, — выгукнуў ён, — для мяне два месяцы — гэта як для вас дзесяць гадоў.
Некалькі разоў Флярэнтына Арыса спрабаваў устаць, падымаючы нагу — нагу статуі — дзвюма рукамі, і заўсёды адступаў перад рэальнасцю. Але калі ўрэшце пачаў хадзіць, адчуваючы боль у шчыкалатцы і ў пабітай спіне, ахвотна паверыў, што выпадак быў знакам лёсу, узнагародай за шматгадовую ўпартасць.
Горшым днём стаўся першы панядзелак. Боль адступіў, доктараў прагноз абнадзейваў, але ён не мог прыняць фатальную відавочнасць: упершыню за чатыры месяцы ў прызначаны аўторак ён не пабачыць Фэрміну Дасу. Аднак пасля мірнай сіесты скарыўся перад рэчаіснасцю і напісаў ёй ліст з прабачэннямі. Напісаў яго ад рукі, на духмянай паперы і атрамантам, які свяціўся ў цемры, у допісе ён без згрызотаў сумлення драматычна перабольшыў нешчаслівасць выпадку, жадаючы выклікаць яе шкадобу. Яна адказала праз два дні, усхвалявана, ветліва, але без адзінага лішняга слова, як падчас іх вялікага кахання. Ён схапіў мажлівасць з лёту і зноў напісаў. Калі яна адказала другі раз, ён вырашыў прасунуцца далей шыфраваных размоў па аўторках і загадаў устанавіць тэлефон каля ягонага ложка на той падставе, што яму трэба штодня сачыць за справамі прадпрыемства. Ён папрасіў тэлефаністку цэнтральнага камутатара злучыць яго з трохзначным нумарам, які яна, зразумела, тут жа запомніла з першага званка. Голас прыглушанага тэмбру, напружаны ад таямніцы адлегласці, любы голас адказаў. Яна таксама пазнала ягоны голас, але развіталася пасля трох агульнапрынятых фразаў вітання. Флярэнтына Арысу засмуціла яе абыякавасць: яны зноў вярнуліся туды, адкуль пачыналі.
Аднак прайшло яшчэ два дні, і Флярэнтына Арыса атрымаў ад Фэрміны Дасы ліст, у якім яна маліла яго больш не званіць. Матывы прыводзіліся важкія. У горадзе было так мала тэлефонаў, што сувязь праз тэлефаністку, якая ведала ўсіх абанентаў, абарочвалася шырокай галоснасцю: усе былі навідавоку. Нават калі абанент выходзіў з дома, усё роўна тэлефаністка яго знаходзіла, дзе б ён ні быў. Да таго ж яна была ў курсе ўсіх размоў, ведала таямніцы асабістага жыцця людзей, драмы, якія як след ахоўваліся, і нярэдка раптам улазіла ў дыялог, каб выказаць уласны пункт погляду альбо супакоіць тых, хто занадта разыходзіўся. З іншага боку, у тым годзе заснавалі вячэрнюю газету «Справядлівасць», адзінай мэтай якой было ўдарыць па шляхетных сем’ях, указваючы імёны без літасці: уладальнік газеты помсціў за тое, што ягоныя дзеці не былі дапушчаныя ў Грамадскі клуб. Нягледзячы на чысціню свайго жыцця, Фэрміна Даса больш чым калі засцерагалася размоў, таілася нават перад блізкімі сяброўкамі. Такім чынам, яны абралі ліставанне. Карэспандэнцыя ў той ці іншы бок стала такой частай і працінальнай, што ён забыўся пра нагу, пра прысуд пасцельнага рэжыму, пра ўсё — і цалкам аддаўся эпісталярнаму жанру за партатыўным столікам, якімі карысталіся для харчавання пацыентаў.
Яны нарэшце перайшлі на «ты», абменьваліся каментарыямі пра жыццё, як у лістах маладосці, але Флярэнтына Арыса праявіў паспешлівасць, надрапаў шпількай яе імя на пялёстках камеліі і паслаў яе разам з лістом. Праз два дні ён быў вернуты без якіх-кольвек тлумачэнняў. Фэрміна Даса не магла інакш, гэта занадта нагадвала ягоныя дзіцячыя забаўкі з меланхалічнымі вершамі ў Евангельскім скверыку, з тайнікамі па дарозе ў школу, з урокамі вышывання пад мігдалавымі дрэвамі. Не без болю ў душы яна паставіла яго на месца нібыта выпадковым пытаннем сярод іншых трывіяльных рэплік: «Чаму ты ўпарцішся і ўсё гаворыш пра тое, чаго ўжо няма?» Пазней яна назвала бясплённай упартасць, з якой ён намагаўся супрацьпаставіць сябе натуральнай старасці. На яе погляд, адсюль выцякалі ягоная паспешлівасць, няўмераная прыхільнасць да ўспамінаў пра мінулае. Яна не магла ўцяміць, як чалавек, здатны да разважанняў і высноў, якія так дапамаглі ёй перанесці ўдовіну самоту, блукаў, як немаўля, не ў стане ўжыць іх у жыцці ўласным. Ролі памяняліся. Тады яна зрабіла спробу ўзняць яму настрой з дапамогай шматабяцальнай фразы: «Няхай час сабе ідзе, а мы пабачым, што ён прынясе». Ён у недальнабачнай спешцы не здолеў расшыфраваць фразу, бо не быў такім добрым вучнем, як яна. Прымусовая нерухомасць, усё большая ўпэўненасць у хуткаплыннасці часу, шалёнае жаданне бачыць яе, — усё даказвала, што страх, перажыты пры падзенні, быў больш абгрунтаваны і трагічны, чым яму здавалася. Упершыню ён пачаў думаць сур’ёзна пра рэальнасць смерці.
Леона Касіяні дапамагала яму прымаць ванну і праз дзень мяняць піжаму, ставіла клізмы, падавала гаршчок, клала арніковыя кампрэсы на спіну, пакрытую язвамі ад удару, масажавала яго на параду лекара, каб пазбавіць ад ускладненняў, звязаных з нерухомасцю. Па суботах і нядзелях яе замяняла Амэрыка Вікунне, якая ў снежні таго года мусіла атрымаць дыплом настаўніцы. Ён абяцаў, што накіруе яе на вышэйшыя курсы ў Алабаму за кошт параходнай кампаніі, часткова дзеля таго, каб сунуць кляп у глотку ўласнаму сумленню, але, перадусім, каб не чуць яе папрокаў, якія яна не ведала, як выказаць, і адтэрмінаваць уласныя тлумачэнні, без якіх, ён адчуваў, не абыдзецца. Ён не ўяўляў, як яна пакутавала ў інтэрнаце бяссоннымі начамі, у выхадныя дні без яго, у жыцці без яго, бо ведаць не ведаў, як яна яго кахала. Са школы паведамілі афіцыйным лістом, што з першага месца ў паспяховасці яна дакацілася да апошняга і была на мяжы правалу выпускных іспытаў. Але ён не выканаў апякунскага абавязку, не напісаў пра гэта бацькам Амэрыкі Вікунні: замінала пачуццё вінаватасці, якога ён не здолеў утаймаваць; ён і ёй нічога не сказаў, маючы падставы баяцца, што яна назаве сапраўдную прычыну сваёй паразы. Падсвядома ён пачаў адкладваць рашэнні праблем са спадзевам на тое, што іх вырашыць смерць.