Трансыта Арыса была вольналюбівай метыскай з інстынктыўнай цягай да шчасця, якое абмежавалася нястачай, і яна перажывала любоўныя пакуты сына як уласныя. Яна падавала яму адвар, калі чула стогны, і ўхутвала ў коўдры, каб суняць ліхаманку, але адначасова яна не замінала пакутам кахання.
— Кахай, пакуль ты малады, і пакутуй ад кахання, пакуль ты можаш, — гаварыла яна, — бо гэтак не будзе ўсё жыццё.
На пошце, зразумела, думалі іначай. Флярэнтына Арыса аддаўся чаканню ўсёй душой, таму забываўся і стаў блытаць сцягі, з дапамогай якіх абвяшчаў пра прыбыццё пошты, і ў сераду ўзняў нямецкі сцяг, калі параход кампаніі «Лэйлэнд» прывёз пошту з Ліверпуля, а іншым разам узняў сцяг Злучаных Штатаў, калі карабель французскай Галоўнай Трансатлантычнай кампаніі даставіў паштовыя мяхі з Сэн-Назэра. Нядбайнасць, выкліканая хваробай кахання, стварала перашкоды з дастаўкай і выклікала шматлікія скаргі кліентаў, і Флярэнтына Арыса не застаўся без працы адно таму, што Лятары Тугут пакінуў яго працаваць на тэлеграфе і, да таго ж, уладкаваў граць на скрыпцы пры хоры кафедральнага сабора. Іх паразуменне цяжка было асэнсаваць праз розніцу ў гадах: яны б маглі быць дзедам і ўнукам, аднак ім было добра разам як на працы, так і ў партовых тавернах, дзе збіраліся начныя валацугі рознай класавай прыналежнасці, ад п’янчугаў і жабракоў да панічоў, апранутых па этыкеце, якія ўпотайкі збягалі з урачыстых святаў у Грамадскім клубе, каб паесці ўволю смажанай рыбы-лебранча і рыса з какосавай падлівай. Лятары Тугут часцяком бываў у гэтых месцах пасля вечаровай змены на тэлеграфе і не аднойчы сустракаў золак, папіваючы ямайскі пунш і граючы на акардэоне сярод ашалелых матросаў з антыльсісіх шхунаў. Ён быў мажным, падобным да чарапахі, з залацістай бародкай, і для начных прыгодаў любіў апранаць фрыгійскі каўпак; калі б яму яшчэ звязку палявых званочкаў, дык якраз атрымаўся б святы Мікола. Мінімум штотыдзень ён разбаўляў самоту з якой начной птушкай, як сам называў тых, хто за грошы рабіў неадкладную сэкс-дапамогу ў гатэлі для матросаў. Калі Тугут пазнаёміўся з Флярэнтына, ён адразу з пэўнай асалодай настаўніка ўвёў яго ў таямніцу свайго раю і нават абіраў для яго найлепшых, як на яго густ, птушак, гандляваўся з імі, абумоўліваў спосабы і нават прапаноўваў ім грошы наперад — свае крэўныя — за яго. Але Флярэнтына Арыса адмаўляўся ад гэтых прапаноў: ён яшчэ не зведаў жанчыны і цвёрда вырашыў не рабіць гэтага без кахання.
Гатэль месціўся ў занядбаным палацы каланіяльных часоў, дзе вялікія залы і мармуровыя пакоі былі раздзеленыя на маленькія спальні, і кардонныя перагародкі мелі шмат дзірак, зробленых шпількамі, бо нумары здаваліся і для кахання, і для падглядання. Флярэнтына Арыса чуў пра аднаго аматара такіх вострых пачуццяў, якому выкалалі вока прутком для вязання, а другі такім чынам пазнаў сярод крутляў уласную жонку. А часам у гатэль наведваліся пераапранутыя ў дробных гандлярак арыстакраткі, якія кідаліся ў ложак да якога заезджага боцмана, — карацей кажучы, Флярэнтына Арыса наслухаўся пра шмат якія нягоды, якія адбываліся з тымі, хто падглядаў і за кім падглядалі, таму сама думка пра тое, каб хоць аднойчы зірнуць у суседні пакой, здавалася яму жахлівай. Так што Лятары Тугут не здолеў упэўніць яго ў тым, што гэтыя нявінныя забавы — толькі праява вытанчанага густу еўрапейскіх каралевічаў.
Мажнасць Лятарыя Тугута была на рэдкасць падманлівай, ягоная мужчынская годнасць не была большай, чым у херувіма, і нагадвала пупышку перадзолкавай ружы, але гэты дэфект, верагодна, нечым кампенсаваўся, бо найлепшыя птушкі аспрэчвалі права пераспаць з ім, а тая, што перамагала, вішчэла, як рэзаная, і ад гучных стогнаў дрыжэлі старажытныя падпоры палаца ды хаваліся з пераляку прывіды. Казалі, нібыта ён націраў жанчынам скроні крэмам на змяінай атруце, і гэта так заводзіла іх, але ён прысягаў, што не ведаў ніякіх падобных сродкаў, апрача таго, што яму было дадзена Богам. Лятары Тугут смяяўся да слёз, прыгаворваючы: «Гэта чыста каханне». Спатрэбілася шмат гадоў, каб Флярэнтына Арыса зразумеў, што ягоны настаўнік меў paцыю, але гэта адбылося значна пазней, калі ён ужо штосьці засвоіў у жыцці, і сустрэў чалавека, які жыў, як кароль, бо трое жанчын працавалі на яго адначасова. Яны трымалі справаздачу перад ім на золку, цалавалі ногі, каб ён дараваў ім невялікі заробак. Яны хацелі адну ўзнагароду — пераспаць з ім, што ён рабіў з жанчынай, якая прыносіла больш грошай. Флярэнтына Арыса тады падумаў, што толькі жах здольны падштурхнуць да такой гнюснасці. Але адна з гэтых трох жанчын засведчыла яму зусім іншае.