Доктар Хувэналь Урбіна любіў горад фанатычна і ведаў яго лепш за ўсіх, але раней ён амаль не меў мажлівасці заехаць у нетры былога квартала рабоў. Возніку давялося нямала пакруціцца-панарэзаць ды колькі разоў спытаць дарогі, бо ён ніяк не мог знайсці патрэбны адрас. У глыбіні квартала доктар Урбіна адчуў чмур, спрадвечную балотную цішу з тапельным смуродам, які раніцой уздымаўся над горадам і ўваходзіў з бессанню ў ягоную спальню, прымешваючыся ў палісадніку да водару язміну, і тады ён пераносіў пахі абыякава, нібы вецер, што мінуўся і не мае ніякіх адносінаў да яго жыцця. Але смурод, трохі ідэалізаваны настальгіяй старога месціча, стаў невыноснай рэальнасцю, калі пралётка пачала падскокваць па ямінах балоцістай вуліцы, дзе аўры[4] дзяўбліся за адкіды з мясабойні, што выносіў марскі прыліў. У адрозненне ад камяніцаў квартала Віцэ-каралёў, тут усе дамы былі драўлянымі і аблезлымі, а дахі цынкавымі. Большасць будынкаў стаялі на драўляных палях, — толькі гэта ратавала ад сцёкаў адкрытай каналізацыі, што была яшчэ іспанскаю спадчынай. Усё гэта мела жахлівы і беспрытульны выгляд, але з тавернаў далятала грымаценне бязбожнай святочнай музыкі, бо тут касцельных канонаў не прытрымліваліся — гэта была Сёмуха галечы. Калі, нарэшце, знайшлі патрэбны адрас, за пралёткай ужо гналася чарада аголеных дзяцей, якія кпілі з тэатральнага ўбрання возніка, і той мусіў адганяць малых пугай. Доктар Урбіна, падрыхтаваны да канфідэнцыйнай сустрэчы, зразумеў надта позна, што няма на свеце наіўнасці больш небяспечнай, чымся наіўнасць ягонага веку.
Звонку дом без нумару нічым не адрозніваўся ад іншых, меней шчаслівых, хіба што карункавымі фіранкамі на вокнах і цяжкімі дзвярыма — калісьці іх знялі, відаць, з нейкай старажытнай бажніцы. Вознік пагрукаў малаточкам, дазнаўся, што адрас супаў, дапамог доктару выйсці з пралёткі. Дзверы адчыніліся бязгучна, у цемры вітальні стаяла жанчына сталага веку, убраная ва ўсё чорнае, з чырвонай ружай за вухам. Нягледзячы на свае гады, а ёй было не менш за сорак, яна была статнай мулаткай з залацістымі калючымі вачыма і валасамі, прычасанымі да галавы так шчыльна, нібы каска з металічнай ваты. Доктар Урбіна не пазнаў яе, хоць бачыў неаднойчы, ахутаны туманам шахматнай гульні, у майстэрні фатографа, і колісь нават прапісаў ёй хінныя кроплі ад рэцыдываў малярыі. Ён працягнуў руку, і яна прыняла яе не так дзеля вітання, як дзеля таго, каб дапамагчы ўвайсці. У зале доктар адчуў свежыню і шапаценне нябачнага саду, ён азірнуўся і ўбачыў мэблю і мноства гожых рэчаў, кожная з якіх займала ўласнае, натуральнае месца. Доктар Урбіна без горычы прыгадаў антыкварную краму ў Парыжы, восеньскі панядзелак мінулага стагоддзя ў доме 26 на Манмартры. Між тым жанчына прысела насупраць і загаварыла з адчувальным акцэнтам:
— Будзьце як дома, доктар, — казала яна. — Я не чакала вас так хутка.
Доктар Урбіна пачуўся здраджаным. Ён паглядзеў са спагадай на яе, на яе жалобны строй, і на годнасць яе смутку, і тады ўцяміў — яго візіт не меў сэнсу, яна лепш за яго ведае ўсё, што напісаў і вытлумачыў у перадсмяротным лісце Ерэмія дэ Сэнт-Амур. Так яно і было. Яна знаходзілася пры ім ледзьве не да самае смерці, таксама, як і на працягу дваццаці гадоў з тым абагаўленнем і пакорлівай пяшчотай, якія надта ж нагадвалі чыстае каханне і пра якія ніхто не ведаў у санлівай сталіцы правінцыі, дзе ўсім былі вядомыя нават дзяржаўныя таямніцы. Яны пазнаёміліся ў прыдарожным шпіталі Порт-а-Прэнсу, горада, дзе яна нарадзілася і дзе ён жыў першы час, калі стаў уцекачом, і яна прыехала да яго ўжо сюды, у гэты горад, праз год, як быццам ненадоўга, хоць абодва ведалі, што яна застанецца тут назаўжды. Яна прыбірала майстэрню штотыдзень, але нават самыя падазроныя суседзі не бачылі ўсёй праўды: яны, як усе, меркавалі, што інваліднасць Ерэміі тычылася не толькі хворых ног. Сам доктар Урбіна таксама лічыў так з вельмі грунтоўных прычын медыцынскага характару і ні за што не паверыў бы, што ў Ерэміі дэ Сэнт-Амура была жанчына, калі б той не прызнаў гэта ў лісце. Аднак ён не мог уцяміць, чаму двое дарослых і вольных людзей без грахоўнага мінулага, амаль падпадаючы пад прымхлівую падазронасць эгаістычнага грамадства, абралі рызыку забароненага кахання. Яна патлумачыла яму: «Так ён захацеў». Да таго ж, патаемнасць, раздзеленая з мужчынам, які ніколі не належаў ёй цалкам, патаемнасць, якая не аднойчы даравала ім імгненныя выбухі шчасця, не здавалася ёй чымсьці адмоўным. Наадварот: самое жыццё давяло, што іхная сувязь была прыгожай.