Браты пераглянуліся. Арэшак быў больш цвёрды, чым спадзяваліся.
— Мяркую, пустка патрэбна вам пад нейкую забудову.
— Бровар, — сказаў кіслы Тодар.
— І зямля вам патрэбна як гарантыйны фонд! Пад жыты і бульбу. Пакуль бровар не прыдбае сталых, заўсёдных пастаўшчыкоў сыравіны?
— Але, — трохі збянтэжана сказаў Тодар.
Алесь думаў. Браты з некаторай ніякавасцю глядзелі на яго.
— Зямля тая пустуе, — сказаў урэшце юнак. — Я думаю, што прывязу бацьку выгадную здзелку. Аб суме арэнды і тэрміне яе зложыце пагадненне з панам Юрыем. Браты ўздыхнулі з плёгкаю.
Але радавацца было ранавата. Алесь раптам сказаў:
— Як будучы гаспадар, я са свайго боку даб'юся ў бацькі, каб ва ўмову ўнеслі толькі адзін пункт.
— Які? — спытаў насцярожаны Тодар.
— Скажам, уся пустка ў арэнду на дзесяць год.
— Досыць, — сказаў Іван.
— Але дзве дзесяціны, ля самых кліноў Браніборскага, ідуць у арэнду без тэрміну і за самую мізэрную плату. Затое на гэтай плошчы размяшчаюцца ўсе сховішчы сыравіны для бровара.
Браты паглядзелі адзін на аднаго: а ці няма пасткі.
— А нашто такое? — спытаў Іван. — Гэта што, каб кожны момант скасаваць арэнду?
— Не, — сказаў Алесь. — Арэнда скасоўваецца толькі ў адным, загадзя абмеркаваным пункце… прабачце, пры парушэнні яго.
— Якая ўмова? — змрочна спытаў Іван.
— Прадукцыя бровара не ідзе на патрэбу наваколля.
— Ды мы ж і думалі… — прабасіў Іван.
Але Тодар перапыніў яго:
— Чакай, Іване. Чаму?
Па Алесевым твары ні аб чым нельга было здагадацца.
— Па-першае, таму, што спірытусавы гандаль, скажам з Рыгай, значна больш выгадны для вас, — сказаў ён. Адразу ёсць магчымасць паставіць справу на шырокую нагу… Вы забяспечыце вашу сваячку значна лепей.
— А калі мы не згодзімся? — спытаў Іван.
— Пашукайце ў другім месцы, — непарушна сказаў Алесь. — Толькі ад Магілёва і ледзь не да Гомеля самая ўрадлівая на ўсё Прыдняпроўе зямля. І адпаведна самая дарагая. Я ж, са свайго боку, абяцаю вам, што даб'юся таннай арэнды.
Таркайла Іван глядзеў на яго дапытліва:
— Няхай Рыга. Мы і самі так думалі. Выгадней. Але…
— Ды нашто гэта табе? — спытаў Іван. Ля хлопцавага рота падсохлі жарсткаватыя мускулы.
— Я не хачу, каб ваш бровар нішчыў набытак нашых людзей, — урэшце сказаў ён. — Не хачу, каб ён узбагачаў адных карчмароў.
— Ну, — сказаў Іван.
— Самі ведаеце, як нават дробны чыноўнік пасля працы ідзе за пяць вёрст ад горада, каб выпіць у карчме ля прыватнага бровара чарку ды вярнуцца абедаць. Бо гарэлка таннейшая. То што казаць пра селяніна.
Здзіўленыя ходам ягонай думкі, яны глядзелі на яго ўсё яшчэ непаразумела і насцярожана.
— Слухай, князь, — урэшце сказаў Іван. — Я табе ўсё яшчэ не веру. Не магу паверыць. І ведаеш чаму?
— Ну?
— Мне ўсё здаецца: пастку ты нам нейкую ладзіш. Бо якая ж табе тады выгада зямлю нам даваць у арэнду?
— Выгада? — спытаў Алесь. — А вось і выгада. Каму на гэты бровар бліжэй за ўсіх будзе ісці? Маім. Гэта прамысловасць. Занятак для рук і хлеб. І яшчэ… купленыя лішкі хлеба… І потым, жом[10] вы, пэўна, у Рыгу не павезяце, на чужое лукамор'е. Да мяне ж прыйдзеце, да нашых жа мужыкоў… Значыць гэта сытае быдла. Значыць, гэта гной і мужыцкі ўраджай сам-шэсць… Мяркую, досыць?
— Ты, князь, часам у шахматы не гуляеш? — спытаў Іван.
— Нават не люблю.
— А дарэмна.
Іван доўга думаў. Потым ляснуў далонню па стале.
— Згода! — сказаў ён. — Перадавай пану Юрыю… Адно не ведаю, да якога часу ты такі будзеш.
Маўчалі.
— Ану крупнічку! — сказаў Іван. — Піце, княжа. Продкі пілі — сто год жылі. Востры, салодкі без саладжавасці гэтай, празрысты. Слёзы божыя!
Выпілі.
— Тады паглядзі, князь. Паглядзі на сірату, якую ашчаслівіш, цвёрды хлеб дасі.
Ён выйшаў, гукнуў нешта Пятру, вярнуўся, сеў і наліў чаркі.
Крупнік сапраўды быў дзівосны. Алесь піў вельмі мала, але адчуваў, які ён духавіты і сапраўды мяккі.
— А вось і яна, — сказаў Іван. — Дачка траюраднага брата.
Перад Алесем стаяла дзяўчына. І адразу ўсе ягоныя ўяўленні разбурыліся. Тонкая і гнуткая ў таліі, шырокая ў клубах, высокая ў невялікіх грудзях. Ногі нібы непарушна неслі тулава, і ганарыста была закінута невялічкая галоўка.
Алесь ўзняў вочы і ўбачыў даўгаватую шыю, востры грэбень залацістых валасоў, а пад імі, пад невысокім лобам, доўгія вочы зеленаватага колеру. Халаднаватыя, занадта спакойныя і празрыстыя вочы. А носік быў трохі прыўзняты і востранькі.
— Вы клікалі мяне? — голас таксама халаднаваты, як струменьчык.