Загорскі моўчкі працягнуў яму кнігу. Кастусь зірнуў. На хвіліну ў яго задрыжалі вусны.
– Першая наша ластаўка, – сказаў Алесь. – Бедная.
– Не, – сказаў Каліноўскі. – Не бедная.
Ён асцярожна, азірнуўшыся, выцягнуў газету і, расхінуўшы кнігу, паклаў танюткія аркушы ў сярэдзіну тома. Загарнуў.
– Хай ляжыць. Тут ёй і месца.
– А што, – сказаў Алесь. – Ад першага славянскага водціску і аж да гэтага. Братка ты мой, які доўгі шлях!
– Пэўна, яшчэ не канец яму, – Кастусь засунуў кнігу за пазуху Загорскаму. – Пэўна ж, не канец.
Яны ішлі якраз паўз Камергерскі завулак. I тут Алесь, узяўшы сябра за руку, моцна завярнуў яго.
– Давай, братка, на хвіліну сюды.
Кастусь ускінуў вочы.
– Невядома, калі сустрэнемся.
Над дзвярыма была шыльда:
...У вялікім пакоі іх пасадзілі ў крэслы на фоне ўяўнага туманнага пейзажу. Заціскачкамі прымацавалі рукі да падлакотнікаў, нябачным клямрам паставілі галовы так, што імі нельга было варухнуць.
– Вось так нас катаваць будуць, – сказаў шэптам Кастусь.
– Цьфу на цябе... Цьфу, – засмяяўся Загорскі.
Грынчык, вельмі падобны на сумнага жорава, пасварыўся пальцам:
– Маладыя людзі, гэта не ёсць жарт. Не ва ўсіх хапае духу, нават не смеючыся, праседзець перад камерай абскурай пяць хвілін. Вам адзін здымак?
– Два.
– То дзесяць хвілін, – з выглядам абыякавага інквізітара сказаў сумны жораў. – I не варушыцца, калі не хочаце атрымаць замест абліччаў фату-маргану.
– А калі не будзем – яна не атрымаецца? – спытаў Алесь.
– Я маю парыжскі медаль. Я прывёз дзівосную навіну сюды. Крыўд на мяне няма. Я раблю выключна на срэбры. Не тое што некаторыя “наватары” – на медных пласцінках. Яны б яшчэ паперу прыдумалі ці палатніну, як мастакі. Гэта ж дзіка! Чалавек робіць добры дагератып раз, многа – два ў жыцці. Ён павінен быць вечны, дагератып. I для ўнукаў, якіх у вас, відаць, пакуль няма.
Іх замацавалі так, што варухнуцца было нельга. Грынчык паклаў Біблію на Алесевы калені.
– Вось так. Вы цікавіцеся старой кнігай, паны студэнты. Вы нібы задумаліся на хвіліну. Меланхоліі ў вочы. Уявіце сабе: вы задумаліся над лёсам гэтай кнігі. Вас ён цікавіць.
– Уявіце сабе – ён нас сапраўды цікавіць, – сказаў Кастусь.
– Тым лепш. Не міргайце.
Засычэў калільны ліхтар. Срэбная сетачка пачала ліць проста ў вочы нясцерпнае святло.
...Калі яны, урэшце, выйшлі на вуліцу, рэзала ў вачах. Расціраючы здранцвелыя мускулы шыі, Кастусь зарагатаў.
– Як, ты скажы, з шыбеніцы знялі. Вось, пэўна, боўдзілы атрымаюцца? Жах! Вочы спыніліся, твары ненатуральныя.
– Нічога, “для ўнукаў” сойдзе. Мяркую, аднак, нічога атрымаецца. Бачыў я дагератыпы. Даволі натуральна. Вядома, не партрэт, але нам будзе нічога. Памяць.
Клікнулі рамізніка. “Ванька” паспрачаўся за цану і павёз.
– Як Віктар? – спытаў Алесь.
– Зноў пагоршала. Вельмі хоча ўбачыцца з табою.
– Хай бярэ ў мяне грошы і едзе, – злосна ад няёмкасці сказаў Алесь. – Ці на Мадэйру, ці ў Італію.
– Бадай, твая праўда.
– Грошы заўтра ж пашлем.
Алесь засмуціўся і не хацеў, каб гэта заўважылі. Перавёў размову на другое.
– Людвік Звяждоўскі дзе?
– У Вільні. Распачаў работу там.
– Трэба яму звязацца з маім Вацлавам. У яго шмат сяброў сярод моладзі.
“Ванька” цікнуў быў на іх, пачуўшы незнаёмую мову, і зноў звяў, нібы заснуў на козлах.
– А Валеры?
– Інспектар егерскага вучылішча ў Саколцы.
– Гэта што, назнарок Гродзеншчына?
– Трэба і там камусьці быць.
– Дамброўскі як?
– Па-ранейшаму, у Акадэміі. Ён жа малодшы.
...Праз акно былі відаць голыя дрэвы, рэдкія домікі далёкай ускраіны, люстра двух невялікіх авальных ставоў. За сталамі сядзелі хлопцы з маскоўскага зямляцтва. Чацвёра. Ні з кім з іх Каліноўскі Алеся не пазнаёміў, і па адным гэтым было відаць, якая сур'ёзная пачыналася справа...
Нехта сціснуў далонямі Алесевы скроні, не даючы павярнуць галавы. Загорскі ўсё ж выкруціўся:
– Сашка, Сашка, дружа!
Сашка Волгін стаяў за ягоным крэслам і ўсміхаўся на поўны рот.
– Ну, брат, суцешыў!
– Даўно гэта пачалося? – шэптам спытаў Сашка.
– Даўно. Цяпер мяркуюць аб метадах.
– Метады звычайныя, – сказаў Сашка. – Узяць гэтых vieilles ganaches[57] за гардзёлку ды аб брук галавой. Дакіраваліся. Горшыя ўладары, чым паўcюль на свеце. Паскудзяць рускае імя.
Алесь ціха засмяяўся:
– Гэ, брат, наконт нас з вамі ў майго дзеда добрая прыказка-байка.
Яны гаварылі шэптам, баяліся перашкодзіць іншым.