– Пасядзім трохі, дый я пайду да яго, – сказаў Мсціслаў.
– Сядзець не трэба. Паходзім.
Яны ішлі берагам. Яня ішла побач, апусціўшы вочы, абшморгвала маладую галінку вярбы.
– Мне маладой лістоты шкада. Глядзі, якая зялёная.
– I праўда. Я не буду больш.
Падышла да ўрвішча, кінула галінку ў плынь.
– Ты не думай, – Яньчыны вочы глядзелі трохі нават спалохана. – Яна ў вадзе аджыве, выплыве недзе ў бераг ды ўкараніцца. Вярба жывучая.
– Вядома, укараніцца.
I раптам Янька хліпнула.
– Вярбе можна. Чалавеку вось нельга. Як зрэжуць яго – гэта ўжо ўсё.
Мсціслаў разгубіўся.
– Нічога. Абыдзецца ўсё.
– Не... Не ўжо, відаць... Не скардзіцца Стафан, не... Памятаеш, як на вяселлі ягоным добра было?
– Заспявай тую, што тады для Марты спявала, – папрасіў ён. – Заспявай. Вось убачыш, я веру, адразу яму лягчэй стане.
– Праўда?
Янька з даверам зірнула на яго, глыбока ўздыхнула і завяла ціхенькім дрыготкім галаском:
Мсціслаў ішоў і ўспамінаў радасць тых дзён: і як ездзілі па рыбу перад вяселлем, і як жартавалі з Галінкай Кахно, і як было весела. Не, нічога не магло здарыцца са Стафанам.
Яны ішлі насустрач барвянаму вялізнаму сонцу, што напалову села ў затоку Дняпра. Мякка ступаў за імі стомлены конь.
Янька раптоўна ўсхліпнула і села ў траву, нібыта ў яе падсекліся ногі. Ён сеў ля яе, нясмела пагладзіў па залатых валасах.
– Ну што ты, што?
Ён узяў яе за плечы і сілком адвёў далоні ад вачэй. У вачах былі слёзы. Мсціслаў адчуў – апусцілася некуды сэрца.
– Як жа гэта нехта мог, – праз слёзы сказала яна. – Як узнялася рука на такога. Ціхі ж, рахманы. Дзіця астанецца. Ну, нічога. “Сіроцкія слёзы дарма не мінаюць. Пападуць на белы камень – камень прабіваюць”.
Мсціслаў паставіў яе на ногі. Павагаўся хвіліну і раптам асцярожна пацалаваў у распухлы, салёны ад слёз раток.
– Не трэба, – глуха сказаў ён. – Калі нават нешта і здарыцца – я цябе не кіну. Бацькам буду. Братам буду. Мужам, калі хочаш, буду.
“Не”, – моўчкі кіўнула яна галавой.
“Так”, – моўчкі схіліў ён галаву.
Стафан сядзеў на прызбе, зябка хутаўся ў чугу і праваленымі вачыма глядзеў на заліты барваю сад і на сонца, што сядала за ім. Падышоў Кандрат, але старэйшы яго нібы не заўважыў. Твар жоўты і ў плямах, позірк адсутны.
Кандрат асцярожна паклаў яму на тую руку, што ляжала на каленях (другая сціскала на грудзях адвароты чугі), двух забітых дупеляў.
Стафан памацаў рукою ржавае мяккае пер'е і скрывіў вусны ўсмешкаю.
– Шкада-а.
– Табе сёння зварым. Нічога. Ежа, браце, панская.
– Усё адно шкада.
Кандрат прысеў да старэйшага.
– Дай стрэльбу, – сказаў Стафан.
Узяў дубальтоўку сухімі, як курыныя лапы, пальцамі.
– Цяжка. Пры жыцці і страляць не любіў. Вось і сам дзічынаю зрабіўся.
I зноў Кандрата, другі ўжо раз, уразіў гнеўны выраз у вачах Стафана. Сонца ўжо ледзь круцілася, пералівалася сваім краёчкам над вадой.
– Кандратка, – сказаў Стафан, – я сёння памру.
Брат зрабіў рух пратэсту.
– Не, – сказаў Стафан. – Я ведаю. Ты не забыў?
– Не.
– Споўні. I Кроера таксама. Мне праява была – ён.
– А калі не?
– Калі нават не, то гэткую дрэнь сцерці трэба з зямлі.
– Споўню.
– Забі за сорак дзён, пакуль душа тут... Таркайлу... Каб супакоілася. А з тым не спяшайся. Усё добра зрабі. А можа, і я з таго свету прыйду, скажу, ён ці не. Каб жывую душу ўратаваць ад дарэмшчыны – адпусцяць.
– Споўню.
– Правядзі мяне, братка, да ракі. Бачыш, чырвоная...
Гнеў знік з вачэй хворага. I нават усмешка была ранейшая, як да хваробы. Успершыся на плячо Кандрату, ён устаў.
– Ну вось, блаславі вас усіх. Мне...
Нібы страціў думку.
– Ну вось... Каб вышэй... Трошачкі вышэй.
Пацягнуўся, нібы хацеў яшчэ раз убачыць раку. А потым стаў падаць так раптоўна, што Кандрат ледзь паспеў падтрымаць яго.