...Алесь, аслупянеўшы, глядзеў на незнаёмы твар, ружовы са сну. Цёмна-русыя валасы, рот з надзьмутай ніжняй губой, маленькая зграбная рука растапыранымі пальцамі прычосвае кудлы.
– Крыху нечакана, – сказаў чалавек.
Загорскі не ведаў, што казаць. Невядомы апусціў вочы і ўбачыў вішні ў Алесевай руцэ.
– Прыемнага апетыту.
Тфу ты, чорт! Добра, што хоць гаворыць па-мужыцку. Зямляк.
– Давайце адрэкамендуемся.
– Ахвотна... Алесь Загорскі.
– Князь? – у чалавека заўсміхаліся вусны.
– Але.
– Адразу відаць выхаванне, – паважліва, нават з некаторым здзіўленнем, сказаў чалавек. – Віктар Каліноўскі.
– Вы?! Кастусь мне столькі расказваў.
– Уявіце, мне ён расказваў пра вас таксама.
Толькі тут Алесь убачыў няўлоўнае падабенства Віктара і брата. Адзін колер валасоў, толькі ў Віктара яны мякчэйшыя і не такія бліскучыя. I ніжняя губа. I вочы з залацістымі іскрынкамі. Толькі Віктар болыы худы і пластычны. На прыгожых запалых шчоках – няроўны румянец.
– Кастусь прачакаўся. Даўно тут?
– Некалькі гадзін. А дзе ён?
– Пайшоў здабываць штосьці на вячэру. Давялося амаль усю маю месячную пенсію забіць на кнігі. Калі нічога не дастане – раздзеліце з намі вось гэта.
Алесь паглядзеў на вішні ў далоні.
– Чорт, – сказаў ён. – Як няёмка.
– Нічога. Мы людзі свае. Скажыце, як там у вас справы? Як з Кастусёвай просьбай?
– Якой просьбай? – удаў здзіўленне Алесь.
Віктар глядзеў на яго ўважліва.
– Добра, – сказаў ён. – Гэта добра.
Усмешка была дабрадушная.
“Свой”, – яшчэ раз падумаў Алесь і спытаў:
– Як з вашай работай?
– Ідзе. Сяджу над рукапісамі, як пацук, ды ад пылу чхаю.
– Вы ў Публічнай бібліятэцы?
– Я ў непублічнай бібліятэцы. Сяк-так плацяць.
– Цікава.
– Каб не было цікава, я не кінуў бы медыцыны для заняткаў гісторыяй.
Віктар дастаў аднекуль з-за ложка скураную труб-ку, падобную на круглы пенал.
– Вось адсыпаўся, каб уначы працаваць. Цішэй. А то на маёй кватэры ўдзень нельга. А мне трэба зрабіць апісанне.
ён разняў трубку і выцягнуў адтуль пергаментны скрутак.
– Дрэнна скручваецца пергамент. Але як скруціцца, то і не раскруціш. Глядзіце.
Жаўтаватая дарожка ляжала на яго каленях. Чорныя маленькія літары і кармінавыя вялікія.
– Сапегаў ліст, – пяшчотна сказаў Віктар. – Бачыце, пячатка?
Пячаць ляжала ў круглай срэбнай пушачцы, прымацаванай на шнурку да граматы. Кольца чырвонага воску з адбіткам.
– Андрэеўскі папрасіў. Яму трэба па гісторыі філасофіі права. А ён нашай старой мовы – ані-ні.
– Наша хіба мова?
– Нягож, – Віктар надзьмуў губы. – Ды яшчэ і якая. Слухайце: “Пашто вам, чадзь русінская, за непраўдзівымі, але фальшывымі ганіці. Чаго таго хочаце, каб слова дзедзіч зберагчы або маетнасць сваю?.. Слова хоцечы зберагчы – мецьмеце вечнасць. Маетнасць адну хоцечы собе прыўлашчыці – морд душы атрымаеце”.
Зграбныя доўгія пальцы трапяталі над дакументам. I гэта быў рух такой пяшчоты, што рабілася не па сабе. Так пальцы сляпога часам трапечуць над абліччам самага роднага чалавека, не дакранаючыся да скуры, а проста адчуваючы яе цеплыню.
– Бач, словы якія?! “Каразн” – гэта азначае страта, пакаранне смерцю. Забылі слова! – ён нібы ўзважваў словы на невідочных шалях. – Каразн – пакаранне смерцю. Тфу!.. Або восы “пляснівы конь” – гэта шэры, мышасты. Плесняю пахне слова, прыцемкам, склепам.
Алесь глядзеў на аблічча гэтага дзівака і адчуваў, што палюбіць яго.
– Або “плюта” – гэта нягода. А вось “сок”, ад слова “сачыць”. А мы ўзялі дурное “розыск”... А от глядзі-глядзі: “талкавіска” – месца, вытаптанае коньмі падчас бітвы. Або “клявец” – востры молат, каб насякаць жорны. Забылі!
– Чаму? – сказаў Алесь. – У нас і цяпер клявец. Падчас паўстання мужыкі і імі валяць.
– Не можа быць? – Віктар запісваў.
– Але.
– Або вось “лезіва” – вяроўка, каб лезці па борць... Забылі. Усё забылі... Вось так і жывём. Вывуджваем па слоўцу з каламутнага мора.
“Дзівак, – зноў падумаў Алесь. – Бяскрыўдны запылены дзівак. Корпаецца ў рукапісах, ведае, відаць, усё да дробязі пра Беларусь і Літву, жыве старажытнасцю і пляваць хоча на сучаснасць. Архіўны юнак”.
– Скажыце, – спытаў ён, – вы сапраўды думаеце, што гэта патрэбна сённяшняму дню?
Віктар суха кашлянуў. I раптам Загорскі ўбачыў, што добрае, трохі разгубленае ад ціхага замілавання аблічча нібы падсохла і стала жорсткае. Рахманыя вочы востра звузіліся. Пульхная ніжняя губа падабралася пад верхнія зубы. Ясна было, адкуль гэта пакусванне ў Кастуся.