Мы звярнулі на сцежку i зноў пабеглі — праўда, ужо не так шпарка: не хапала дыхання. А тут яшчэ штаны перашкаджалі: калашыны былі мокрыя, цяжкія, каляныя. Перад кладкай, што каля Юркавай лазні, мы зноў прыпыніліся — падкасаць штаны. Толік збочыў ca сцежкі пад куст i там згледзеў гняздо, a ў гняздзе птушанят, чацвёра, ужо ў пер'і, на вылёце. Мы, не згаворваючыся, ухапілі па птушаняці i зноў паджгалі да вёскі. Нашто мы ix бралі — не ведаю...
На скрыжаванні сабралася ўся наша Карпілаўка. Мы з Толікам ледзь праціснуліся між спадніц i сукенак наперад. Па вуліцы адна за адной ішлі машыны. Велізарныя, з высачэзнымі бартамі-драбінкамі, з дзвюма восямі ззаду. Куды да ix той палутарцы, якая была да вайны ў нашым калгасе i якую мы з Толікам крышачку помнілі. За машынамі цягнуліся «пушкі» i розныя прычэпы на двух колах. Некаторыя з гэтых прычэпаў былі з круглымі жалезнымі комінамі, з якіх цягнула дымком. Нашаму здзіўленню не было канца: дым на колах! Толькі пасля мы ўжо даведаліся, што гэта былі паходныя салдацкія кухні.
За адной з машын беглі сабакі. Ды каб жа адзін ці два, а то добрых дваццаць. I кожны быў на асобным ланцужку. A сабакі! Такіх мы i не бачылі раней. Як ваўкі: вушы тырчаць, хвост трубою, спіны цёмна-сівыя, а бруха святлейшае. Мы з Толікам аж прабеглі крыху за той машынай...
A людзі нашы як ні пашалелі. Усе махалі рукамі, нешта крычалі, кідалі ў машыну кветкі. Тут жа, узбоч вуліцы, стаялі сталы, а на ix — вёдры з вадою, жбанкі з малаком, яйкі i букеты кветак. Усё гэта было вынесена на вуліцу для байцоў. Але машыны не спыняліся. Толькі час ад часу падымаўся ў кузаве то адзін баец, то другі, перагінаючыся цераз борт, кідаў пад ногі бабам кавалачак мыла, карабок сернікаў, пачку махоркі.
Цётка Юстына i тут была быццам галоўнай. Яна выбягала на дарогу, лезла пад самыя колы машыны, крычала:
— Малачка, хлопчыкі, папіце, халодненькага!
З машын ёй усміхаліся, махалі пілоткамі, адказвалі:
— Спасіба, мамаша, некагда!
У адным з байцоў, што цесненька сядзелі адзін каля аднаго ў кузаве машыны, цётка Юстына «пазнала» раптам свайго Аркадзю. Машына тая ўжо мінала крыжавыя, калі яна кінулася за ёю i нема закрычала:
— Аркадзя-а!
Машына не спынілася, i цётка Юстына бегла за ёй аж да мастка, а потым упала тварам у пясок. Помню, як яе вялі назад жанчыны, трымаючы пад рукі, i маці мая ўгаворвала:
— Супакойся, Юстынка. Не было там твайго Аркадзі. Памылілася ты, прытрызнілася табе. Ці ж я твайго Аркадзю не пазнала б...
Адна з машын звярнула з дарогі да царквы i спынілася. Усе кінуліся туды. Бабы абдымалі байцоў, плакалі, дзеўкі сарамліва совалі ім кветкі, старэйшыя i смялейшыя чмокалі ix у няголеныя, запыленыя шчокі, дзядзька Тодар падыходзіў да кожнага i моўчкі падаваў кожнаму сваю адзіную левую руку.
Пасля, калі крыху аціхла мітусня першых хвілін сустрэчы, мы ўбачылі, што адзін з байцоў адышоўся ў цень, пад сцяну царквы, прысеў на камень i пачаў разувацца. Мы акружылі яго, моўчкі, не зводзячы вачэй, глядзелі на яго.
Не магу, пэўна, перадаць тое, што адчувалі мы, дзеці, гледзячы на таго байца. Гэта быў ён, адзін з тых, каго мы звалі «нашы» i каго чакалі так, як, пэўна, нікога i ніколі на свеце. Хай толькі прыйдуць нашы!.. З гэтым мы звязвалі ўсё. Перш-наперш яны, вядома, прагоняць немцаў. А пасля... А пасля будзе такое, чаго мы i ўявіць сабе по маглі. Што пачнецца, як яно будзе пасля таго, як прыйдуць нашы, мы, канечне, не ведалі, але былі ўпэўнены: прыйдуць нашы i ў нас будзе ўсё-ўсё, што захочам. Будзе хлеба — многа-многа хлеба, столькі, што пачнеш есці i ніколі яго не з'ясі; будуць штаны — сінія, з кішэнямі i з рамянём; будуць чаравікі — скураныя, чорныя, бліскучыя, са шнуркамі; у мяне i ў Толіка будзе па ножыку-складанчыку — з двума лязамі, з шылам, з касцянымі тронкамі... Го, хай толькі прыйдуць нашы!..
I вось яны прыйшлі, i адзін з ix сядзіць перад намі на камені i разуваецца...
Баец зняў пілотку, запхнуў яе над рамень, падняўся, прайшоўся босымі нагамі па траве.
— Вы ведаеце, як гэта здорава — ступаць босай нагой па зямлі? Га, жэўжыкі? — сказаў ён, усміхаючыся.
Мы паглядзелі на свае босыя, парэпаныя ногі i таксама ўсміхнуліся. Што ж тут такога — хадзіць босым? Мы во ўжо ад снегу босыя бегаем! Па траве добра гойсаць, мякка, a ў лесе босай назе, дзядзька, i не вельмі здорава: то шышка сухая падаб'ецца, то сучок які ўпорацца — аж прысядзеш...
Не ведаю, ці думаў я так тады, ці гэта падумалася цяпер, праз дваццаць з гакам гадоў. Можа, i не думаў тады нічога такога, бо ніхто з нас не прамовіў ні слова. Зрэшты, мусіць, увогуле не дайшоў да нас сэнс таго, што сказаў баец. Мы проста стаялі вакол i елі яго вачыма. Яго пілотку, зорачку на ёй, бліскучыя цацкі на грудзях — мы тады яшчэ не ведалі, што тыя цацкі завуцца ордэнамі i медалямі. А вось твару байца я не помню. Не ведаю, быў ён чарнявы ці русявы, з вусамі ці без вусоў... Гэтага нічога не помню. Помню толькі, што быў баец, што сядзеў на камені босы, што ногі ў яго былі нязвычна белыя, апрэлыя...