— Дык я ж і кажу! Што, ты хочаш, каб, чаго добрага, рухнула калі-небудзь?
— Нічога такога я не хачу, сынок. Рабі як знаеш.
Змоўкла Гануля. Больш не азывалася да Кастуся.
Бачыла, што не адгаворыць сына. Ды і гаварыць раптам зрабілася цяжка. Сэрца чагосьці забілася як і тады, паранку, калі Сонька прыходзіла. Сцялася, сашчаміла пальцы рук, апусціла галаву на грудзі і быццам задрамала, прыгрэўшыся на сонейку.
Не азвалася, нават вачэй не падняла, калі Кастусь рашуча сказаў:
— Ссяку зараз, дык яшчэ і пень выкарчую, пакуль араць.
Не зварухнулася Гануля і тады, калі Кастусь ударыў па камлі — ужо не абушком, а лязом. Удар быў глухі, з чвяканнем: адзін, другі, трэці... А яна драмала і бачыла сябе маладой. Такой, якой прыйшла сюды, да Васіля. Тады і яблыня гэтая была маладая, у самым росквіце, галіністая і надта шчодрая на маленечкія, чырванабокія, крыху савінаватыя яблычкі-рэпкі. Яна, Гануля, любіла забегчы сюды, пад яблыню, восенню, ранічкаю, выганяючы ў поле карову, і нашча схрумстаць некалькі расяных ладанак, церануўшы папярэдне іх аб падол. Пад гэтай яблыняй гушкаліся ў начоўках і яе першынец Алёшка, і Толічак, і Антоська, і Васілёк.
Калыхала яблыня і Кастуся з Зоняй і частавала іх сваімі няхай не надта панаднымі, але ўсё ж неблагімі яблычкамі...
Састарэла яна сама, састарэла і яблыня. Анягож! Нездарма ж кажуць, што век яблыні роўны веку чалавечаму. Сад, пасаджаны дзедам, унуку паслужыць толькі ў маленстве. А падрасце ўнук, стане на ногі — павінен саджаць свой сад. І нічога тут не зробіш. Такое яно, жыццё. А яблыня з чалавекам не толькі па тым радня, што аднолькавым векам іх бог надзяліў. Як і чалавек, яблыня таксама да апошняга працуе. Вось і гэта. Адну галіну зберагла, ды ўсё адно штогод аквечвала яе... Наедак з яе, вядома, невялікі, толькі ж і яна сваю службу несла. Не лішняй была яна і поруч з тым, што цераз вуліцу, садам. Там ужо даўно ні яблычка, а на гэтай да самай позняй восені, на пакровы і пазней, вісяць высока ўгары чырванабокія, бы снегіры, рэпкі. Мо і зберагаліся так позна, што надта высока падняла іх старая яблыня.
Праз тое і смачныя яны дужа былі, бо не зрываліся раней часу.
А сякера гахала па камлі і гахала...
Праз некалькі дзён Гануля памерла. Памерла лёгка, бы заснула. Памерла раніцаю. Апошнюю ноч у хаце праспала ў труне. А назаўтра, калі сонца павярнулася з поўдня, завезлі Ганулю на могілкі.
Адтуль усе, хто праводзіў старую ў апошнюю дарогу, вярнуліся ў хату — за жалобны стол. Кастусь, наўздзіў усіх, а найперш наўздзіў Зоні, выпіў толькі адну чарку — першую. Гэтую, кажуць, трэба выпіць абавязкова.
Сядзеў за сталом, ціха плакаў сабе і ўсё прыгаворваў:
— І што мне закарцела? Хай бы стаяла, хай бы яшчэ пацвіла...
КАМАНДЗІРОЎКА У ВІШАНЬКІ
Не думаў Мамойка ехаць у гэтыя Вішанькі...
Прыйшоў на работу, толькі сеў за стол, як зазваніў тэлефон — нечакана, нязвычна прарэзліва ў ранішняй цішыні, і Мамойка з нейкай нервовасцю схапіў трубку.
— Мамойка? — трубка спытала рэдактаравым голасам.— Зайдзі да мяне, калі ласка!
Мамойка пайшоў.
Рэдактар махнуў рукой на крэсла, папрасіў яго сесці і, падаўшы надарваны канверт, сказаў:
— Прачытай.
Мамойка сеў, дастаў з канверта ліст. Гэта было пісьмо ў рэдакцыю. Пісаў, па ўсім відаць, школьнік. Ён паведамляў, што ў саўгасе «Вішанькі» адкрыўся музей працоўнай і баявой славы і што ў тым музеі ёсць шмат цікавых экспанатаў. Радкі аб тым, што сярод экспанатаў ёсць пісьмы з фронту і сшытачак з вершамі аднаго маладога хлопца, які загінуў вясною сорак пятага пад Берлінам, былі падкрэслены чырвоным — пэўна, рэдактарскім — алоўкам.
— Ну, што скажаш?
Мамойка паціснуў плячамі:
— А што? Музей у калгасе ці ў саўгасе — не навіна. Вы сшытачкам зацікавіліся?
— А ты, бачу, не?
— Хто ведае, якія там вершы. Можа, вучнёўскія практыкаванні. Каб што цікавае, дык...
Рэдактар, не даслухаўшы, крутнуў галавой:
— А раптам? Карацей, вось што, брат. Бяры камандзіроўку і едзь у Вішанькі. Пісьмы, вершы пачытай, мо родзічы, сваякі таго хлопца жывуць, аднавяскоўцаў параспытай... Ды ці вучыць цябе?!
— Калі ехаць? — толькі і спытаў Мамойка.
— А хоць і сёння, калі цябе нічога не трымае,— рэдактар усміхнуўся.
Вось ён і паехаў. Не сказаць, каб з ахвотай. Лепш было б паехаць куды ў горад, а не ў нейкія Вішанькі. Што зараз, кастрычніцкаю парою, рабіць у тых Вішаньках? Гразь мясіць? Ды ліха з ім, неяк будзе...
Аўтобус шпарка каціўся па шашы. Імкліва, ажно пярэсціла ў вачах, адбягалі назад прыдарожныя маладыя прысады, а лес па небасхіле, наадварот, кружыўся ў карагодзе бы напярэймы. Мамойка, гледзячы ў акно, міжволі слухаў гамонку суседзяў ззаду і паперадзе. Ззаду сядзелі дзве дзяўчыны, амаль яшчэ дзеўчынёхі. Ён бачыў, як яны сядалі ў аўтобус. Абедзве ў кароткіх плашчыках, з-пад якіх матляліся вакол ног шырокія калашыны штаноў з манжэтамі, на плячах у іх віселі блішчастыя, спартыўнага крою сумкі. Цяпер тыя сумкі ляжалі ў дзяўчат на каленях, а дзяўчаты, схіліўшы галовы з доўгімі, рассыпанымі па плячах, валасамі, нямоўчна шчабяталі між сабою. Праўда, шчабяталі яны, відаць, зважаючы на яго, напаўголасу, каб тое, пра што гаварылі, не надта даходзіла да ягоных вушэй. Ён і сапраўды чуў пятае праз дзесятае, міжволі ўлоўліваў толькі асобныя словы. Затое дзве пажылыя кабеты, што сядзелі паперадзе, гаварылі гучна, мо аж занадта, іх каб і не хацеў, а даводзілася слухаць. Гаварыла больш адна, тая, што сядзела ля акна, насупраць Мамойкі, другая ж, ківаючы ў знак згоды галавой, толькі зрэдку прамаўляла сёе-тое.