— Ты гэта, хлопец, да мяне?.. Да мяне? Выбачай, брат, ты памыляешся. Я не ведаю, хто твой бацька. Нешта ты блытаеш, брат...
Пятро адхіснуўся, апусціў руку. Можа, ён не разумее?.. Зноў стала холадна між лапатак. Пятро павёў вачыма па стале, па тварах тых, што сядзелі за гэтым сталом. Ён убачыў, што ўсе яны ўпіліся вачыма ў яго, Пятра, i не разумеў, чаго гэта яны — быццам ніколі не бачылі. «Што здарылася? Чаму? Не можа таго быць! Я ж прыйшоў проста паздароўкацца. Як мужчына з мужчынам... А ён не прызнаецца нават! Хлусіць мне! Хлусіць перад сваім братам, перад дзядзькам Васілём, які заўсёды зваў мяне пляменнікам!»
Яму раптам забалела галава...
Пятро перавёў дых. Так, усё правільна. Во сядзіць дзядзька Васіль, цётка Верка, цётка Міхаліна, дзядзька Міхалка. Ён не памыліўся, ён чуў сапраўды, што бацька сказаў:
«Нешта ты блытаеш, брат...»
Пятро крутнуўся быў да дзвярэй, але спыніўся.
— Значыць, я блытаю? Значыць, гэта няпраўда? — Погляд Пятра спыніўся на твары Васіля, i ён ступіў да дзядзькі, тузануў яго за плячо: — Дзядзька Васіль, дык гэта не мой бацька?
Пятро выпрастаўся, адышоўся ад стала, усміхнуўся:
— Чаго ж вы маўчыцё? Я ж i праўда памыліўся, я ж пажартаваў. Мой бацька загінуў на вайне. Мне яшчэ маленькаму мама, i дзед, i баба гаварылі, што мой бацька герой, што ён не вярнуўся з вайны... Чаго ж вы маўчыцё?
Ён павярнуўся i паволі пайшоў да парогa. Узяўшыся за клямку, зноў абярнуўся, прашаптаў:
— Малі бога, бацька, што ты калека... А то б...— I тузануў дзверы.
Ужо за каліткай яго дагнаў дзядзька Васіль, учарэпіўся за руку:
— Ты, пляменнік, таго самага... Ці ж можна так? Ты не крыўдуй, гэта самае... Брат жа мой... Ты не крыўдуй... А можа, i ў яго душа баліць, га? Што ж ты маўчыш, тое самае? Га, чаго маўчыш? Я ж цябе не крыўдзіў, пляменнік... А ён... Можа, i ў яго душа баліць.
Пятро рвануўся:
— Баліць?! Ану — адыдзі! А не то...
— Ты чаго, гэта самае? Ну, удар, удар, пляменнічак... Можа, i мне лягчэй, таго самага, стане... Удар...
— Эх ты, дзядзька! Нічога ты не разумееш...
Пятро кінуўся ў завулак...
* * *
Аб тым, што Пятро заходзіў да Рыгоравага Васіля ў хату, назаўтра ведала ўся веска. Жанчыны, сышоўшыся дзе-небудзь, толькі пра тое i гаварылі.
— Гэта ж, ведаеце, зайшоў ён у хату ды адразу i бух з парогa: «Здароў, бацька!» A Іван падскочыў на лаве ды як закрычыць: «Сабака табе бацька, а не я!..»
— A ці праўда гэта, бабы, кажуць, быццам Пецька i біцца кінуўся?
— А то няўжо ж! Мужчыны расцягнулі... Дык Пецька заплакаў ды пабег з хаты...
— Заплакаў? Бедненькі! Яно ж i пэўна. Дармо, што сам сталы. A ўсё ж бацьку мець хочацца. А тут бацька адварочваецца...
— Ат, бабы, лішняга i не кажыце! I не біўся там ніхто, i нічога такога не было. Мне ж Міхаліна ўсё расказала, яна ж там была сама. Пецька толькі паздароўкаўся, i ўсё. I за стол нават не садзіўся. А бацька рукі яму не падаў...
— Мала што Міхаліна можа нагаварыць! Сваячка ж, ведама! А Пецька хлопец гарачы, мог i сарвацца, не сцярпець...
— А вот жа, бабачкі, не вытрымаў, прыехаў паглядзець... Пэўна ж, i сына хацеў пабачыць. Дармо, што адцураўся, не прызнаваўся. Якое там дзіця ні было, але ж — дзіця, не чужое ўсё ж...
— Ат, чужое — но чужое! Яму ўсё роўна! Хіба гэта чалавек? Ці Пецьку што трэба ад яго? Малы быў, дык тады трэба была i ласка, i абарона, i гасцінец... А цяпер... Пецька сам на сваіх нагах даўно... А ён як змоладу быў, дык i цяпер круцялём застаўся, хоць i калека, даруй госпадзі...
— Праўду, Волька, кажаш! А Гілена як? Лёгенька хіба ёй? Не можа ж яна сыну забараніць, каб бацьку не пабачыў... Ды i сама, бабачкі...
— Ай, ты ўжо не кажы! Каб прасіў-маліў, дык Гілена б i на парог не пусціла б...
I аціхалі бабы, калі падыходзіла сама Гілена, Пятрова маці... Ды хіба яна не здагадвалася? Хоць i даўно тое было, аб чым цяпер бабы сакочуць па сяле, хоць, здавалася, i заснула ўсё ў душы, зачэзла, хоць i не ўспамінала Гілена ўжо колькі гадоў таго, што было перад самаю вайною, a ўсё роўна зноў балюча... Во вунь жа прыехаў, гасцюе ў Васіля, у брата свайго, увечары да мужчын выходзіць... Куды ж ад гэтага ўцячэш? I людзям хіба закажаш, каб языкі не часалі?
Гнала Гілена прэч думкі пра ўсё гэта, а яны ўсё адно не давалі спакою. Застанецца адна, адвернецца што-небудзь рабіць, i ўсё пра тое ж, пра той час, калі была маладой-маладзенькай i дружыла-сябравала з тым Іванам Рыгоравым...
«Ласкавы быў, уважны... Усё Леначка ды Леначка... A колькі гора ды сораму нацярпелася...»
Прыгадвалася зноў i зноў, як сказала яна тады Івану, што зацяжарала, i як падалося ёй, што спалохаўся ён, i як не хацела яна гэтаму верыць; як вымушана была таіцца ад людзей i ад маткі, пакуль можна было; як плакала тады матка i праклінала дачку, так праклінала, што нават i ўнуку не ўзрадавалася, i як неўзабаве пайшоў Іван з мужчынамі на вайну, не зайшоўшы да яе нават развітацца, а сама саромелася пайсці разам з бабамі на той дзядзінец, дзе быў мітынг са слязьмі i песнямі, ляжала ў пуні на свежым сене i галасіла ціха, каб людзі не ўчулі...