— Тады — маўчу! — Мамойка прыкрыў даланёю рот.
Цётка Анэта і праўда заспяшалася дадому, як толькі выгарнула на бляху пры грубцы спечаную бульбу. Абцёршы яе, кожную паасобку, фартухом, яна высыпала бульбу на стол, на якім ляжала не пачатая Мамойкам кілбаса, пажадала яму добрай ночы і, напаследак сказаўшы, што ключ тырчыць у дзвярах, пайшла.
А Мамойка сеў вячэраць. Вячэралася з апетытам. З'еў абедзве прывезеныя з сабой памідорыны, прынесены цёткай Анэтай агурок, выхлябтаў з гарачай бульбай амаль увесь слоік сыраквашы. Пакаштаваў і сала з бульбай, і яно таксама кусалася са смакам, хоць было старое і елкаватае.
Пасля, прыбраўшы злёгку са стала і прыкрыўшы газетай тое, што не з'еў, прылёг на канапу і закурыў. Дзіўна, але ад настрою, з якім сядзеў днём у аўтобусе, не асталося і следу. Было такое адчуванне, быццам ён, Мамойка, зрабіў нешта добрае і яго за тое пахвалілі. Добра думалася пра цётку Анэту, пра яе непаказную дабрыню і ласку, пра яе спагадлівы да бедалагі Сцяпана расказ, пра тое, як яна са сваім старым сядзіць зімою на печы і адтуль глядзіць тэлевізар, які дзеля такой нагоды паднялі на стол-шафку. Потым думка яго перакінулася на брыгадзіра, з якім паспеў абмовіцца толькі некалькімі словамі, але пра яго таксама думалася добра. З добрай усмешкай прыгадаў дзяўчыну-сакратарку з канторы саўгаса, адзначыўшы між іншым, проста так, што дзяўчына не проста сімпатычная, але і прыгожая. Добра думалася і наогул пра Вішанькі, у якія вось так нечакана патрапіў. А падумаўшы так, нечакана ў зусім іншым святле ўбачыў і таго маладога хлопца, які загінуў вясною сорак пятага пад Берлінам і чые пісьмы і сшытачак вершаў ляжаць недзе ў музеі, і Мамойка ўжо ці не з нецярплівасцю і хваляваннем уявіў сабе, як заўтра будзе чытаць тыя пісьмы і вершы... Спаць не хацелася.
ІВАН І ВАЛОДЗЬКА
Яны ўжо даўно сядзелі за сталом: Уладзімір Антонавіч з жонкай Галінай Сямёнаўнай, Іван са сваёй Надзяй і маці. І ўсе ўжо даўно сабраліся, не даўшы рады ўсяму, што маці падала на вячэру. На стале ружавелі нарэзаныя тонкімі скрылікамі паляндвіца і любовіна кумпяка, жаўцелі масла і падсушаны сыр, дастывалі пакалупаная яечня і залітая тукам, пасыпаная ўкропам бульба, чэзлі без расолу, як рыба без вады, маласольныя пузырыстыя гурочкі, пакрывалася сіваватым налётам так амаль нікім не кранутая гарадская «доктарская» кілбаса, пускаў жаўтлявую слязу — таксама бы ў крыўдзе на тое, што ён тут не ў пашане,— гарадскі «расійскі» сыр. Галіна Сямёнаўна і Надзя паспелі ўжо выпіць і па кубку сырадою. Маці наліла сырадою і Уладзіміру Антонавічу з Іванам, але яны не спяшаліся пасоўваць да сябе кубкі: перад імі стаялі неапарожненыя чаркі.
Бяседа за сталом ішла лянотная. Больш гаварыў Уладзімір Антонавіч. Зрэшты, не так гаварыў, як распытваў маці пра вясковыя навіны, пра сваякоў і суседзяў, пра тое, што чакаецца сёлета ў полі і на гародзе. Маці адказвала на яго роспыты ахвотна, але скупавата: маўляў, што ж тут шмат гаварыць, каму тое надта і цікава, што ў вёсцы робіцца, і што наогул тут можа рабіцца асаблівае. Галіна Сямёнаўна і Надзя з Іванам адмоўчваліся, зрэдку абзываючыся якім-небудзь словам на мацерын расказ ці падтрымліваючы роспыты Уладзіміра Антонавіча. Прыехалі яны да маці ўранку — Уладзімір Антонавіч з Галінай Сямёнаўнай гадзін у дзесяць, а Іван з Надзяй — а палове дзевятай, першым аўтобусам, усе абавязковыя навіны адно пра аднаго — пра дзяцей, пра здароўе — ужо ведалі, і таму зараз, за вячэрай, гамонка вялася чыста бяседная, аб усім, як кажуць, і ні аб чым.
І, можа, так, троху пасядзеўшы, і спаць разышліся б, калі б не Іван. Ён раптам ускінуў галаву, трасянуў сваім бялявым, яшчэ зусім без прыкмет сівізны, чубам і сказаў:
— Што мы, як на памінках, сядзім склаўшы рукі? Валодзя, бяры чарку! А то ўжо ты такім анцілігентам задзелаўся, што і каньяку не хочаш выпіць. Нашто ж вёз яго?
Маці хацела прамаўчаць, не любіць яна тых, што выпіваюць, каб яе ўлада, забараніла б яна і выпускаць, і прадаваць гарэлку, віно і каньяк гэты самы, але ж — яго Валодзька прывёз, яе адукаваны і вядомы на ўвесь Мінск сын, і яна агукнулася:
— А і праўда, сыночкі! Дзяўчаты ўжо, малака папіўшы, хай так пасядзяць, а вы вазьміце пакрысе...
Уладзімір Антонавіч любіў зрэдзь часу прыехаць вось так да маці. Часцей за ўсё — улетку, на самы пачатак маладой бульбы і маласольных гуркоў. Прыязджаючы, спаў ён толькі ў пуні, нават і тады, калі сена ў ёй было яшчэ небагата — некалькі рэзгінаў з узмежкаў. Любіў пасядзець і вось так за сталом, паставіўшы сярод мацерыных пачастункаў пляшку каньяку ці якога-небудзь іншага прыстойнага пітва. Праўда, заўважаў, што і брату Івану, і маці як бы ўсё роўна, якую пляшку ён даставаў са свайго пузатага — толькі для дарогі — партфеля, але ён не крыўдаваў на іх за гэта: маці пітва таго толькі панюхае, а Івану ўсё адно, што кульнуць — абы пякло і п'яніла. Маці, ён ведаў, ганарылася ім, ніколі не праміне сказаць каму, што сын яе «робіць кіно», радавалася кожнаму яго прыезду і старалася дагадзіць і яму і ягонай Галіне Сямёнаўне як найлепей. Маці ён таксама не крыўдзіў. Штораз, прыязджаючы, прывозіў сякі-такі падарунак (пра гэта турбавалася Галіна Сямёнаўна) і даваў дваццаць пяць альбо і трыццаць рублёў. Казаў: «На розную дробязь». Аддаваў грошы маці звычайна перад самым ад'ездам. Яна заўжды адмаўлялася, казала, што ёй не трэба, што ёсць у яе грошы, але ён не зважаў на тое — клаў грошы ёй на далонь і заціскаў іх мацерынымі пальцамі. Тут, у матчынай хаце, ягоны аўтарытэт, адчуваў, непарушны. Ды і не толькі ў матчынай хаце, а і ў вёсцы. Усе, каго б ні сустрэў на вуліцы, Антонавічам клічуць. Ды што там чужыя! Брат Іван хай і старэйшы, а і то на яго ніколі ні словам, ні знакам. А Надзя, братавая, дык — смешна казаць — забудзецца і сяды-тады пачне выкаць да яго...