Прысвячаю моладзі, што ідзе ў літаратуру
1
Цяпер Драгун ужо каяўся, што распачаў усю гэтую гісторыю з пераменай работы. Сядзеў бы сабе паціху, рабіў бы тое, што скажуць,— і неяк бы жыў. Не думалася, што давядзецца гэтулькі патраціць нерваў. Яшчэ яго шчасце, што выдавецтвы пад адным дахам: перайшоў з аднаго паверха на другі, спытаў каго трэба. Няма — то можна адкласці на другі раз. І ён хадзіў — раз ці два ў тыдзень, нібы незнарок, а так сабе, без дай прычыны. Пакуль што воз не кранаўся з месца, хоць Драгуна збольшага ведалі. Ведаў сам загадчык рэдакцыі Гушчынскі і галоўны рэдактар Шахоўскі. З галоўным рэдактарам Драгун некалькі разоў сутыкаўся па рэдакцыйных справах: Шахоўскі быў адным з аўтараў падручніка для школы, і Драгун кожны год вясною прыносіў Шахоўскаму вычытваць карэктуру яго артыкула. З гэтых кароткіх сустрэч, а таксама з гутарак са знаёмымі, якія працавалі ў суседнім выдавецтве, Драгун ведаў, што Шахоўскі, нягледзячы на сваю павольнасць, флегматычнасць,— вельмі ўдумлівы і прынцыповы чалавек, які ніколі не пакрыўдзіць слабога, не саступіць нахабніку і не пойдзе супроць уласнага сумлення. Але якое гэта мела дачыненне да Драгуновага лёсу? Шахоўскі, здаецца, нічога не ведаў пра Драгуна — хіба толькі тое, што ён працаваў рэдактарам у школьным выдавецтве.
А што да загадчыка рэдакцыі Гушчынскага, то яго Драгун ведаў толькі ў твар, ды і Гушчынскі Драгуна таксама: сустракаліся неяк у выдавецтве, калі Гушчынскі рабіў ім пераклад з польскай мовы.
Калі ж Драгун сказаў Гушчынскаму, што ён хоча да іх на работу, Гушчынскі папрасіў яго зайсці праз тры дні.
Гэтыя тры дні, як стала вядома Драгуну, ішла «разведка». Гушчынскі прыходзіў у школьнае выдавецтва і распытваў у сваіх знаёмых пра Драгуна. А што тыя яму сказалі — невядома. Драгуну не цярпелася пагаварыць з самым Гушчынскім, але другі яго заход не прынёс ніякай уцехі. Сказалі, што Гушчынскі паехаў у камандзіроўку. Яго замяшчаў старшы рэдактар Нагорны — яго таксама ведаў збольшага Драгун — інтэлігентны малады чалавек з доўгімі, як у папа, гладка зачэсанымі назад русымі валасамі. Нагорны, круцячы ў доўгіх пальцах востра заструганы аловак, распытваў у Драгуна: як, што, чаму? Звычайная таварыская размова, якая нічога нікому не давала, нічога не высвятляла. Можа, проста Нагорны хацеў мець сваю ўласную думку пра Драгуна як чалавека — ад першай іх гутаркі. Пагаварылі і развіталіся. Гушчынскі прыязджаў праз тыдзень.
І вось тыдзень прайшоў. Драгун выскачыў з памяшкання, каб ухапіць халоднага паветра, асвяжыць галаву перад рашучай ці вырашальнай размовай. Ён стаяў перад кніжным кіёскам і па звычцы глядзеў на тое, што выстаўлена было напаказ: часопісы, брашуры, кнігі. Часам трапляла на вока кніга, якую ён рэдагаваў, і тады Драгуноў твар святлеў, нібы яму трапляўся хто знаёмы.
Побач з Драгуном стаяў рослы малады хлопец у сінім бастонавым касцюме, гучна ікаў і ўсё прасіў у прадаўшчыцы прадаць яму добрую кнігу для імянінніцы. Ні з таго ні з сяго хлопец павярнуў да яго свой чырвоны потны твар і папрасіў Драгуна:
— Браце, стукні... мне ў плечы. Нешта ікаўка... напала...
Драгун падумаў, што хлопец жартуе.
— Стукні, стукні, не бойся.
— Хіба гэта паможа?
— Паможа не паможа, але не пашкодзіць. Стукні, не саромейся.
Драгун стукнуў, але памалу, шкадуючы.
— Мацней! Што ты, як дзіця!
Драгун грукнуў некалькі разоў засаб.
— О, цяпер добра. Дзякую, браце! — і ён паціснуў Драгуну руку, нібы той зрабіў бог ведае што.
— На здароўе! — сказаў Драгун.
Яго гэта рассмяшыла, і ён у добрым гуморы стаў узнімацца на чацвёрты паверх.
«Здаецца, пашанцавала»,— падумаў Драгун, бо Гушчынскі сядзеў за сваім сталом, нешта ў ім капаўся, нечага шукаў.
— А, гэта вы...— сказаў ён няўважліва Драгуну.— Добры дзень. Бачыце, як я завалены...
Стол у яго сапраўды быў жывапісны. Усе шуфляды адчынены, а ў іх навалам ляжалі паперы, як лісце, што зграбаюць восенню ў кучы. І каб знайсці якую патрэбную паперыну-даведку, загад ці адносіну — трэба перакапаць усю кучу ад верху да самага нізу. Цяпер Гушчынскі так і рабіў — перакідаў паперкі з адной шуфляды ў другую, але кідаў у такім жа самым беспарадку, як яны ляжалі ў першай шуфлядзе.
Драгун пераступіў з нагі на нагу, не ведаў, што рабіць. Гушчынскі ўзняў галаву, хуткім рухам правай рукі марськануў валасы назад.
— Прабачце, Драгун, мо мы пагаворым заўтра? Як вы? — ён вінавата-ветліва ўсміхнуўся.
— Магу і пачакаць,— абыякава адказаў Драгун,— нічога страшнага.
— Я вас разумею... Але тут якраз трэба падрыхтаваць матэрыялы для галоўвыдата, цэлая гара папер, пакуль я іх разбяру...— Ён гаварыў і тут жа прабягаў вачыма новую паперу, шпурляў яе ў шуфляду.— Прыязджае польская дэлегацыя, дык трэба даць звесткі, што мы выдавалі з польскай літаратуры за апошнія гады... Як у план уставіць што перакладное — цэлая бяда, а цяпер — давай пабольш назваў, нават яшчэ тое, што не выйшла.