— Ты мне адкрыла Амерыку! Не тая! Аб гэтым ужо ведаюць дзеці, не толькі пісьменнікі.
— Але нешта па тваіх апавяданнях гэтага не відаць.
— А ты ведаеш, што пісаць пра сучаснасць цяжэй, чым пра ўсё?
— Чаму?
— Таму што нельга сказаць таго, што табе хочацца. Таму што героя трэба прыўзнімаць над зямлёю, падрумяньваць яго, акультурваць, карацей кажучы — спрашчаць. А чалавек — не такая простая штука, як некаторым здаецца.
— Сам сябе палохаеш...
— Нічуць! Раней было прасцей: бедны працадзень — кепскі старшыня, багаты працадзень — добры старшыня. А цяпер гэтага ўжо мала. Працадзень як працадзень, у хатах дастатак, радыё, тэлевізары, а нечага не хапае... Чаго? Ты думала пра гэта? Што яшчэ людзям трэба? А ім — не скажаш, што кепска, а нечага ўсё ж душа не на месцы.
— Мо свабоды захацелася?
— Ха-ха! Ты гумарыстка. Не мела баба клопату... Аднак ты блізкая да ісціны. Яны засумавалі па звычайных, чулых людскіх, чалавечых адносінах. Пра гэта і трэба пісаць... Час даказаў, што загвоздка была не ў кепскіх ці добрых старшынях, а ў нечым большым. У адносінах да чалавека наогул, да зямлі наогул.
— У чыіх адносінах?
— Богавых...
— Не затлумляй мне мазгоў... Растлумач вось мне такія адносіны. Памятаеш, я табе расказвала... Была я ў камандзіроўцы ў Браслаўскім раёне. Едзем, стаяць новыя мураваныя дамы, пустыя. Пытаю ў старшыні, чаму тут людзі не жывуць. Кажа, і сам не ведаю. Не хочуць дзядзькі ісці ў гарадскія дамы, лепш ім у сваіх, хоць кепскіх. Што гэта, сялянскі кансерватызм?
— А я табе скажу... Свая — гэта свая. Я ў ёй гаспадар, сам сабе пан. А ў казённай — не тое. Ды і плаціць трэба. Ды і двор меншы, агароду няма, прастору менш, самастойнасці. Заўваж, селянін болей за ўсё цэніць сваю самастойнасць. Нават калі ён жыве і ў горадзе, ён сумуе па вясковай самастойнасці, незалежнасці... Што сёння я? У мяне адключаць электрычнасць, ваду, газ, не дадуць два дні ў магазін хлеба і малака — і я лапы ўгору. А селянін? Ён як той Рабінзон на востраве, можа жыць адзін і нікому не кланяцца!..
— Кінь ты гэтую пропаведзь аднаасобніцтва! Проста абрыдла!
— Не аднаасобніцтва, а асобы! Разбярыся!
— Не адна халера? Апора ўсяго — калектыў.
— Я згодзен. Але скажы, які калектыў мацнейшы: той, дзе ўсе думаюць на адзін капыл, праўдзівей, не думаюць, а толькі выконваюць чужую волю, ці той, дзе кожны індывідум здольны думаць і разумець тое, што ён робіць і для чаго робіць?
— Ты хочаш сказаць, што селянін не разумее таго, што робіць? Не можа разабрацца, дзе добрае, а дзе кепскае?
— Якраз наадварот! Ён вельмі добра ўсё разумее. І таму многага не хоча. Таго, што яму расхвальваюць... Якраз тыя, хто сам уцякае ад таго, за што агітуе.
— Таго, хто, за што... Ну і нагаварыў! Некалі селянін не хацеў есці бульбы, яго прымушалі сілаю. А цяпер есць і хваліць.
— У рай не заганяюць палкаю...
— Цёмнаму чалавеку часам не ўсё ясна, трэба на яго іншы раз і націснуць, падказаць, навучыць...
— Не такі ён цёмны, не такі ён просты, як здаецца некаторым.
— Ты пярэчыш сам сабе. То ты казаў, што селяніна падымаюць, лакіруюць, то гаворыш — ён не просты, не цёмны. Як гэта так?
— А так! Яго лакіруюць там, дзе трэба крытыкаваць: ён і грубы, і прагны, і п’е, і лаецца, і многа чаго не ведае і не разумее. Але ён не любіць несправядлівасці, няпраўды, хамства з боку начальства, ён заступіцца за слабага і пакрыўджанага, паможа чалавеку ў бядзе. І галоўнае, што ён ва ўсім разбіраецца і праўду ад няпраўды заўсёды адрозніць! Многія людзі з вярхоў казалі, што яны, дапусцім, не ведалі, які Сталін у сапраўднасці, яны яму верылі, як самі сабе, як бацьку... А просты народ ведаў. Леніна цаніў, любіў, а Сталіну не верыў — і ўсё. Я не кажу пра зялёную моладзь, яна паверыць каму хочаш, без веры яна прападзе...
— Ну дык і паказвай яго такім, хто табе не дае, таго селяніна!
— Ах, якая ты хуткая! Я ж лянуюся! Такога селяніна не хочуць пускаць у свет. Кажуць, такога ў нас няма, нетыповы! Выдуманы! Маё апавяданне пра такога селяніна знялі.
— Ты заўсёды знойдзеш сабе апраўданне, я ўжо цябе ведаю. Ты бязгрэшны анёл, увесь свет можа памыліцца толькі не ты. Усе могуць быць вінаваты, толькі не ты! Ах, як мне ад гэтага лёгка!
— Чаму я не вінаваты? Зноў скажу тое самае: я вінаваты, бо жыву! Бо маю сваю галаву! Вінаваты, бо бачу і думаю па-свойму. Вось у чым мая віна! А чым я табе магу парадзіць, не ведаю. Магу толькі пашкадаваць, што ты выйшла за такога недарэку.
— Каб ты мяне слухаў, мы жылі б інакш.
— Я гатоў цябе слухаць, калі ты вернеш у той бок, што трэба. А калі бачу, што не, я забіраю ў цябе лейцы і кірую сам. Бо не хачу мець паламаныя рэбры і сінякі.