Пакуль Драгун чытаў і думаў, што адказаць аўтару, у пярэднім пакоі пачуўся моцны голас Аўчыннікава.
«Няйначай, прынёс рэцэнзію,— цюкнула Драгуну.— Ісці ці не ісці? Не. Хіба толькі пакліча Гушчынскі».
Чамусьці Драгун быў упэўнены, што рэцэнзія яго не ўзрадуе.
Аўчыннікаў нешта доўга гаварыў з Гушчынскім, потым пайшоў.
Драгун, нібы нічога не ведаючы, выйшаў у пярэдні пакой, сеў на канапе. Гушчынскі чытаў і, здаецца, ці не тую рэцэнзію. Драгун цярпліва чакаў.
— Зараз дам табе,— буркнуў Гушчынскі і зноў унурыўся ў чытанне. Але перарваў тэлефон. Гушчынскі памалу ўзяў трубку.
Па тоне яго можна было пазнаць, хто на провадзе: дзіця, прыгожая кабета, важны начальнк ці проста які п’яны аўтар без імені або выпадковы чалавек, які памыліўся і трапіў не туды.
— Вітаю, вітаю... Ваш голас — як музыка... Вы цудоўна выглядаеце! Клянуся!.. Клянуся... Заходзьце, рады вас бачыць. У любы час... Ва ўсякім выглядзе!.. Цалую ручку...
А калі другі раз зазваніў тэлефон і ён зняў трубку, яго нельга было пазнаць.
— Шаноўны, нічога не магу парадзіць... Звяртайцеся ў вышэйшыя інстанцыі... У вышэйшыя... Дайце ўрэшце працаваць... Прашу вас... без такіх выразаў... Шаноўны, ідзіце да д’ябла.
Ён бразнуў трубку на апарат. І спакойна, нібы гэта не ён так рэзка гаварыў толькі што, зноў стаў чытаць.
Але яму сёння не шанцавала. Зайшоў галоўны рэдактар і спытаўся, ці гатовы спісы твораў, якія выдаваліся ў перакладзе з кітайскай мовы.
Гушчынскі стукнуў сабе кулаком у лоб.
— Хоць разарвіся. Заўтра дам... Вось чытаю рэцэнзію на Базылевічаву аповесць.
— Потым дасі мне,— сказаў галоўны і сеў на канапу побач з Драгуном, закінуў нагу на нагу, нібы хвалячыся сваімі чэшскімі туфлямі.— Што піша Аўчыннікаў?
— Увогуле хваліць, але робіць сур’ёзныя заўвагі.
— Дапрацоўка?
— Відаць, давядзецца...
Драгун ужо далей не мог змоўчаць. Аповесць проста цудоўная рэч, а тут нешта гавораць пра дапрацоўку.
— Павел Пятровіч, пачытайце аповесць вы самі. Я ўпэўнены, што яна вам спадабаецца...
— Ды ўжо ж, давядзецца чытаць...
Драгун узяў са стала ў Гушчынскага сінюю папку, у якой была аповесць, і падаў Быліне. Той развязаў тасьму, пагартаў рукапіс — і раптоўна грымаса злосці заслала яго твар.
— Чаму вы даяце мне другі экземпляр?
— Аўтар прыслаў нам другі...
— Што, у мяне вочы казённыя, я буду сляпіцца над яго другім экземплярам? — і ён шпурнуў папку на стол.— Адашліце, хай перадрукуе!
— Ён пісаў, што ў яго цяжка з перадрукам. Мы тут перадрукуем за яго кошт,— растлумачыў Драгун.— І час зэканомім.
— Нічога не хачу ведаць. У нас не райсабес, а выдавецтва. Гушчынскі, каб болей так не было: трэба прымаць у двух экземплярах, па інструкцыі.
— Для тых, што жывуць на перыферыі, ёсць агаворка ў інструкцыі, Павел Пятровіч,— памяркоўна сказаў Гушчынскі.— Яны могуць прысылаць і ад рукі.
— Як хочаце. А я другі экземпляр не буду чытаць.— Ён устаў.— І каб заўтра звесткі мне прынёс.
— Абавязкова! — з гатоўнасцю сказаў Гушчынскі.
— Глядзі ж! — нязлосна прыгразіў Быліна і выйшаў.
Гушчынскі вылаяўся, што з ім рэдка здаралася.
— Звар’яцець можна на гэтай рабоце.— І ўзяўся чытаць.
Гэта было ў панядзелак, а канчалі размову толькі ў суботу. Якраз прыехаў Базылевіч, яшчэ малады, хударлявы, з афіцэрскай выпраўкай. Далі пачытаць яму рэцэнзію.
Ён чытаў і моршчыўся, а потым спытаў, чмыхнуўшы некалькі разоў:
— Я хацеў бы ведаць, ці ў рэдакцыі згодны з тым, што піша рэцэнзент?
Драгун глянуў на загадчыка, той — на яго. Яны так яшчэ і не паспелі пагаварыць, што кожны думае пра аповесць, а галоўнае, пра рэцэнзію. Драгун чакаў, што скажа загадчык.
— Пачынай, Драгун,— кіўнуў галавою загадчык на Драгуна.— Гэта ваш будучы рэдактар,— звярнуўся ён да Базылевіча.
— Дзякую,— сказаў сціпла Базылевіч.— Мы ўжо пазнаёміліся.
— Пятрусь Ігнатавіч, а мо вы першы? — чамусьці Драгуну не хацелася задаваць тону: калі перад начальствам каго пачынаеш хваліць, кепска будзе таму, каго хваліш. Гэтага якраз і баяўся Драгун.— Усё ж такі вы загадчык, начальства...
— Начальства любіць падводзіць вынікі,— шматзначна сказаў Гушчынскі і падняў угору ўказальны палец.— Так што давай першы.
Драгун спачатку гаварыў пра зборнік увогуле: што ў ім аркушаў дзесяць добрых апавяданняў і аповесць, якую аўтар цяпер хоча замяніць.
— Лічу, што смелую рэч трэба даваць смеламу рэцэнзенту. Ва ўсёй аповесці менавіта навізна і смеласць. Навізна не тэмы, а падыходу да тэмы, кампазіцыя, будова аповесці, паказ унутранага свету герояў. Цікавяць пуката, асязальна выпісаныя героі, іх біяграфіі, іх вельмі розныя адносіны да жыцця, да падзей, да даручанай справы. Вось гэтага ўсяго і спалохаўся рэцэнзент. Бачыце, што ён піша? «Аказваецца, што ўсе гэтыя героі ў жыцці няўдачнікі, усе натуры «ущербленные»... Заўважце — «ущербленные...» «Свістуноў — сядзеў у турме, Елісееў — мамчын сынок, баязлівец, Файнберг — таксама чалавек эксцэнтрычны, ён так захапіўся мастацтвам старажытнасці, што страціў усякую меру ў ацэнцы цяперашніх падзей». А горай за ўсіх — гэта Ячны. Вось што піша Аўчыннікаў: «Паглыбіўшыся ў псіхалогію Ячнага, гэтага кулацкага вылюдка, аўтар і не заўважыў, як сам апынуўся на пазіцыях шкоднага аб’ектывізму... Аўтар так моцна раскрыў, паказаў разважанні і думкі Ячнага, што пачынаеш верыць у лагічнасць і абгрунтаванасць яго здрадніцкага ўчынку, яго пераходу да немцаў. Нават калі яны застрэлілі Ячнага, падсвядома застаецца ўражанне, што яны паставіліся да яго несправядліва, знішчылі свайго сябра... Аўтар павінен павярнуць справу так, каб чытач не спачуваў Ячнаму, а абураўся яго паводзінамі». «Трэба аздаравіць фон твора»,— піша ён трохі ніжэй. Заўвагі, як бачым, сур’ёзныя... Але рэцэнзент абвінавачвае аўтара ў тым, у чым той зусім невінаваты. Яго ўся віна ў тым, што ён моцна паказаў, пераканаўча паказаў. За гэта мы, па-мойму, павінны хваліць аўтара, а не дакараць і лаяць. І вобраз Ячнага... Не ведаю, чым ён спалохаў рэцэнзента? Не такі ён ужо страшны... Ну, ён не раскайваецца ні ў чым, кідае вінтоўку, ідзе да немцаў. А што? Ён лічыць, што яму няма за што паміраць у гэтай вайне, ён пакрыўджаны. Колькі такіх было...