— Ясік, ну не трэба, я баюся... Ты ж мяне любіш,— яна задыхалася.— Ой, што ты... Ясік... Ой... О-о-й...— яна абмякла, панікла, пала на халодную ад ночы траву».
Могуць сказаць, што калі ўзяць «Ціхі Дон» ці «Узнятую цаліну» Шолахава і выпісаць усе інтымныя прыгоды Грыгорыя і Аксінні ці Давыдава і Дар’і, то малюнак паўстане яшчэ болей аголены?
Я не згодзен з гэтым. Справа ў тым, што ў гэтых выдатных творах асабістыя, інтымныя, калі можна так сказаць, адносіны між людзьмі таленавіта ўпісаны ў агульную сюжэтную тканіну, узмацняюць вобразы Аксінні і Грыгорыя, Давыдава і Дар’і...
Нехта ззаду крыкнуў:
— Лушкі, а не Дар’і...
Але дырэктар так захапіўся дакладам, што не пачуў рэплікі і чытаў далей:
— ...Робяць іх больш чалавечнымі, поўнымі, шматграннымі. У рамане «На беразе Віліі» маральна-этычных праблем аўтар уласна не ставіў. Унутраныя інтымныя перажыванні людзей тут зводзяцца ў асноўным да аднаго: «зажымончыкі», «уся любоў канчаецца прыродай» і да таго падобнае...
Цытаваў дырэктар доўга, вывады рабіў кароткія і ясныя, зала, здавалася Драгуну, была ўся на баку дырэктара, усе весела смяяліся, кідаючы сяды-тады позіркі на Драгуна, які сядзеў усё так жа насуплены, але трохі астыў, не так балюча прымаў удары, бо, як яму пачало здавацца, яны не заўсёды траплялі ў цэль. Іншы раз яны проста ўзнімалі маладога аўтара, гаворачы аб яго добрым таленце. А што ў зале смяюцца, то з любога самага прылізанага і прыгладжанага рамана можна наскубці такога, што зарагочаш і заплачаш. Раман — гэта не апавяданне, якое прачытаеш за паўгадзіны і ўсё ўбачыш як на далоні. Трэба ўрэшце, каб чытач і не заснуў, каб была нейкая разрадка... А як паказаць адмоўнага героя, пашляка, «жарабятніка»? Сказаць, што ён сякі і гэтакі? Дык гэта будзе толькі дэкларацыя, плакат, а не характар. Чытач у яго не паверыць. Каб выклікаць пагарду да героя, трэба паказаць усю глыбіню яго падзення. Толькі так можна дабіцца сапраўднага эфекту.
Другі ўдар быў нанесены праз тыдзень, калі дырэктар склікаў рэдакцыйны савет. Гэты раз запрасілі самога аўтара — каб потым не скардзіўся ў вышэйшыя інстанцыі. Сабралася ўсяго чалавек восем.
Тут ужо не выбіралі ніякага прэзідыума, толькі сакратарка вяла запіс выступленняў.
Дырэктар, скінуўшы пінжак, пахаджваў па сваім прасторным кабінеце, нячутна ступаючы па дыване.
— Я папрасіў вас сабрацца, каб пачуць вашу думку пра раман Драздова «На берагах Віліі». Адмоўная рэцэнзія ў «ЛіМе» з аднаго боку і супярэчлівыя водгукі асобных літаратараў на раман прымусілі мяне яшчэ раз вярнуцца да гэтага пытання, хоць у нас у выдавецтве і складваецца ўжо свая цвёрдая думка. Хто хоча першы сказаць?
Усе сядзелі за вялізным сталом. Праскрыпелі крэслы, усе глянулі адзін на аднаго, чакаючы, хто смялейшы.
— Дайце я пачну...
Гэта быў ужо ў гадах салідны мужчына: шырозны ў плячах, з буйнаю сівай галавою, з вялікім кірпатым носам-бульбінай, паэт і празаік, перакладчык, кінасцэнарыст, вядомы літаратар Баркоў. Да гэтага чалавека ў Драгуна было дваістае пачуццё, а чаму — пра гэта калі-небудзь яшчэ будзе гаворка. Цяпер Драгун чакаў ад Баркова ўсяго.
— Я прачытаў першую частку рамана і тут у «ЛіМе» якраз убачыў рэцэнзію. Шчыра кажучы, яна мяне здзівіла нядобразычлівым тонам, бо ўражанне ад рамана ў мяне складвалася добрае. Рэцэнзія вельмі па-сацыялагізатарску змастачана. Папракаючы гераіню, што яна не вядзе вялікай грамадскай работы, рэцэнзент думае аб так званых галачках мерапрыемстваў, а не аб шматгранным штодзённым жыцці. Шчырае, простае, нязмушанае адчуванне жыцця — гэта лепшае, што ёсць у рамане. Падзеі раскрываюцца проста, натуральна, па-свойму, забываеш нават, што чытаеш. Здаецца, сам ідзеш за гэтымі героямі і жывеш разам з імі. Але аўтар не захацеў многага выкасаваць, таму ў чытанні рамана ёсць пэўныя затрымкі. Няма і належнага адбору лексічнага матэрыялу.
Ён прывёў некалькі прыкладаў удалага і няўдалага ўжывання слоў, паказаў, як у адным выпадку слова стварае вобраз, цэлы малюнак, у другім — разбурае яго, нявечыць — і на гэтым скончыў.
Другім папрасіў слова Шукевіч, невысокі, моцны, яшчэ маладжавы мужчына, вядомы сваімі раманамі.
— Я згодзен з першым апанентам,— сказаў Шукевіч,— твор ёсць, але сёе-тое аўтар не выкрасліў: як па лініі трактоўкі вобразаў, так і па лініі мовы і стылю, канструкцыі сказаў. Напісаны раман таленавітым чалавекам — хочацца думаць, спрачацца. Ідэйныя пазіцыі аўтара ясныя, ясныя і яго ідэйныя задачы. Нешта не ўдалося, нешта нацягнута. Ёсць і зайздроснае багацце мовы, ёсць і манернічанне. Кепска, што аўтар даў не той варыянт, што ў часопісе.