Выбрать главу

Бываюць і выключэнні: калі аўтар сам не бачыць промаху. Тады і трэба яму даказаць, што будзе лепей, калі ён перапіша, пераробіць тую ці іншую сцэну, выкіне ці дадасць дэталь. І калі ён не згодзіцца — яго на гэта права... Ды што аўтарскае права, калі дырэктар можа сказаць: «Не хочаш дапрацоўваць — нясі друкуй у другое выдавецтва». А куды панясеш, калі такое выдавецтва ўсяго адно? Аўтар «дапрацуе» — будзе рэзаць па жывым, будзе сцякаць крывёю, але дапрацуе, бо неяк трэба жыць, трэба друкавацца...

Так глядзеў на сваю нялёгкую прафесію Драгун. Не станавіцца пнём на дарозе, а колькі ёсць сілы памагаць, каб добрыя творы ўбачылі свет, каб выхоўвалі, адкрывалі вочы тым, хто вузка бачыць, хто не ўсё разумее, хто верыць у банальную праўду сцёртых слоў.

І яшчэ што з першага дня адчуў Драгун і з чым не мог мірыцца на рабоце ў выдавецтве — гэта з тым недаверам да аўтара, з недаверам, непавагай і нават пагардай, што адчувалася ва ўсіх учынках і паводзінах начальства. Нібы аўтар — гэта чалавек з іншай планеты, і прыйшоў ён у выдавецтва толькі нашкодзіць ды яшчэ ўзяць за гэта грошы... Асоба пісьменніка, як і асоба чалавека ўвогуле, за гады культу асобы была так страшэнна прыніжана, так аплёвана, што пройдуць яшчэ дзесяцігоддзі, покуль мы навучымся як след паважаць чалавека, цаніць яго талент, верыць у яго шчырасць, не падазраваць ва ўсіх грахах, покуль мы перастанем баяцца самі сябе, покуль выпрастаем як след свае сагнутыя плечы.

Потым, праз шэсць год рэдактарскай работы, Драгун сам пачаў друкавацца. Першае яго апавяданне змясціў юнацкі часопіс «Маладосць». Пазней Драгун чуў ад людзей, што надрукавалі яго па знаёмстве. Можа, і так, бо ў нас чалавека паважаюць не за яго самога, а за тое месца, пасаду, якую ён займае. Ва ўсякім разе, першае апавяданне яго надрукавалі, як здавалася Драгуну, з ахвотай: вітаем маладыя таленты! Затое потым адчуваў, як цяжка было праціснуць у друк другія рэчы... Але нават і ў першым апавяданні з ім рабілі аперацыю абсякання сукоў, габлявання вострых вуглоў. Гэтую аперацыю пазней рабілі з кожным яго апавяданнем, аповесцю, і кожны раз у душы ён сцякаў крывёю.

Тры апавяданні да першай кніжкі ён напісаў далёка ад дому, у Крыме, куды адправіла яго Вера, каб адпачыў ад клопатаў, ад сям’і, ад цеснаты.

У Доме творчасці ў Кактыбелі жылося яму добра. Пакойчык на аднаго, пісьмовы столік, нават чарніла і ручка. За дваццаць крокаў сталоўка, за трыццаць мора, за сто — горы. Рабі што хочаш: працуй, адпачывай, валяйся на пляжы ці хадзі па гарах. Мора ён бачыў упершыню, як, дарэчы, і горы. І мора яму прыйшлося па сэрцы бліжэй, чым застылыя, нерухомыя аграмадзіны-горы. Мора падабалася яму сваёй рухомасцю, шматколернасцю, сваім вечным неспакоем, у той час як ад гор веяла манументальнай застыласцю, апатыяй і абыякавасцю да ўсяго. А мора ніколі не было раўнадушным: яно то іскрылася ўсмешкай, то пяшчотна гуляла з прыбярэжным пяском, то глуха біла ў бераг неспакойнай зялёнай хваляй, патрабуючы сабе прастору, спрабуючы выскачыць са свае вечнае клеткі — берагоў. Яно ўвесь час было новае, у ім было тысячы абліччаў, і нават кожную наступную гадзіну яно ўжо выглядала інакш, здзіўляючы багаццем колераў: ад густога сіне-зялёнага пераходзіла ў бліскуча-зялёны, то рабілася малочным, то ружова-серабрыстым, то цёмным, каламутна-грозным, халодным і бяздонна-глыбокім і страшным.

Спадабалася яму і расліннасць, пышная, яркая на пачатку вясны, з мноствам дзікіх траў і кветак, з тонкім, духмяным, хмельным пахам ружовых суквеццяў тамарыску, з густым, да болю ў галаве, строкатам цыкадаў, з нізкім, з буйнымі зоркамі, паўдзённым небам.

Але было і такое, ад чаго хацелася ўцякаць. Гэта — мноства людзей, усё гасцей, цікаўных ці перанасычаных экзотыкай, раскормленых, сытых, задаволеных усім ці з’едліва-ўедлівых і прыдзірлівых з тымі, хто падае ці паказвае не так і не тое, што ім хочацца. Людзей, якія толькі ядуць і адпачываюць, ён не любіў, нават у нейкай меры ім зайздросціў, што яны ўмеюць адпачываць. Ён сам не ўмеў. Працаваў ён у дзень гадзін пяць-шэсць, як калі пад настрой, ні да якой кампаніі не прыстаў, бо ведаў, што тады ні пра якую работу не думай. Да таго ж ён не меў грошай, каб заводзіць кампанію.

Адзін толькі раз ён дазволіў сабе раскошу выпіць бутэльку мускату: сустрэў у далёкім татарскім Крыме свайго земляка, дзядзьку з-пад Ляхавіч. Тая сустрэча яго проста ўразіла. Перад ім стаяў чалавек, зусім нязвыклы для Крыма: у тапачках, у картовых штанах, у сіняй байкавай футболцы з расшпіленай грудзінай, у шэрай кепцы на вочы. Але самая адметная на яго твары дэталь быў нос: вялікі, мясісты, шырокі, ён займаў добрую палову твару і быў адзіным, можна сказаць, яго аздабленнем, бо шчокі былі запалыя, вочы маленькія, а вусны тонкія. Праўда, твар быў увесь загарэлы, як асмалены, а знізу да шчок падступала даволі ніштаватая чорная шчаціна. Здавалася, чалавек недзе з Клецка, з кірмашу ці з царквы, зваліўся на гэты крымскі пляж. А яго запытанне «Ці цёплая вада?» адразу падштурхнула Драгуна спытаць, адкуль ён. Дзядзька аказаўся з Волькі, звалі яго Жытко Кастусь, прыехаў да сына ў госці, які жаніўся і жыве ў Краснагвардзейску, але нешта ніяк не ладзяцца ў яго справы, і вось бацька прыехаў на дапамогу, ды мо і сам тут застанецца, бо трактарысты ўсюды патрэбны...