— Вы не чулі, што з Кавальчуком?
Усе ўзнялі галовы.
Нагорны. А што ты чуў?
Маскалевіч. Вы што, газет не чытаеце?
Нагорны. У сённяшніх газетах нічога не пішуць. Хаця...
Маскалевіч. Значыць, кепска чытаеш. А некралог?
Нагорны. Праўда... Ты глядзі... «Смуткуе з прычыны заўчаснай смерці пісьменніка Кавальчука і выказвае спачуванне родным і блізкім...» А як, дзе, што?
Маскалевіч. Потым даведаешся. Ці хочаш зараз?
Жывіца. Калі ведаеш, дык не цягні жылы, кажы!
Пракурат. Ён таргуецца. Спытайце ў мяне, усё раскажу дарам.
Драгун. Давай сып!
Пракурат. Вы ведаеце, што група нашых пісьменнікаў паехала ў Францыю. І Кавальчук... Вось там, у Парыжы, ён ні з таго ні з сяго выскачыў з сёмага паверха гатэля. Кажуць, быў моцна п’яны...
Нагорны. Кавальчука ніхто ніколі не бачыў п’янага. Што ты гаворыш?
Пракурат. Я ведаю. Але такая версія... Нібы ў яго белая гарачка ці часовае парушэнне псіхікі.
Роўба. І ўсё?
Пракурат. А што, з цябе мала?
Жывіца. Тут нешта не тое... Каб хто другі, а Кавальчук і самагубства... Ніколі не падумала б. Такога рацыяналіста, як ён, трэба было пашукаць.
Пракурат. Твая праўда... Але што мне рабіць з яго кнігай? Вось глядзіце, як робіцца класіка... Учора я яшчэ мог правіць, як хацеў, а сёння ўжо кропку ці коску выкрасліць, трэба раіцца...
Зайшоў Каляда. Ён сядзеў далёка ад «штаба», таму рэдка заходзіў — хіба толькі што трэба спытаць. Пастаяў, паслухаў.
Каляда. Мяне цікавіць, чаму ён выбраў парыжскі гатэль для свайго эксперыменту. Няўжо яму не хапіла б высокіх дамоў у Мінску?
Жывіца. І я гэта кажу. Тут нейкая цёмная гісторыя.
Маскалевіч. У тваіх словах, Каляда, я ўлавіў непавагу да нябожчыка.
Каляда. Памыляецеся. Наадварот, цяпер я стаў яго паважаць болей, як пры жыцці, хоць ён нічога мне кепскага не зрабіў.
Драгун. Аказваецца, ён смелы чалавек. А па яго творах гэтага не скажаш. Затое я добра ведаю яго як рэдактара. Тут ён быў смелы! Калі што няясна — чык-чырык — і ўсё. Стыль умеў навясці, нічога не скажаш! Галоўнае, кажа, каб гучала па-беларуску, а што выклікае адступленне ад арыгіналу — глупства...
Нагорны. Ад Кавальчука такога фіналу я не чакаў. Ну, мог разбіцца на машыне — любіў хуткую язду. Мог скалечыцца на паляванні, быў заўзяты паляўнічы. Але каб такое — не ўмяшчаецца ў галаве.
Маскалевіч. І колькі матэрыялу для плётак!
Каляда. А мне здаецца, што Маскалевіч ведае ўсе падрабязнасці, але маўчыць.
Маскалевіч. Ведаю, толькі сумняваюся, ці гэта праўда.
Роўба. Давай выкладвай, праўда ці не. Разбяромся.
Маскалевіч. Не думаю... Кажуць, тут замешана яго першая жонка. Яна яўрэйка, у вайну трапіла ў мінскае гета, уцякла ў партызаны, а з партызан нейкім чынам апынулася ў Англіі. Нібыта ён з ёю меў сувязь... І вось у Парыж да яго прыехаў нейкі павераны ад яго жонкі з Лондана, яна там за вялікім начальнікам, здаецца, са Скотланд-ярда. Нешта там яны гаварылі, спрачаліся... А назаўтра ранічкай Кавальчук выйшаў на балкон, пералез праз ахоўную рашотку і бухнуўся галавой ўніз... Так ці не, пане Пракурат?
Пракурат. Ёсць яшчэ і антысавецкая версія. Што ён даўно быў унутраным эмігрантам, не прымаў нашых парадкаў — і вось захацеў хоць памерці ў свабодным свеце... Але адразу відаць, што ўсё гэта шыта белымі ніткамі.
Каляда. А што? Факт, што ў яго быў нейкі разлад.
Драгун. З жонкаю? Пэўна ж, быў.
Каляда. Што жонка? Яна яго апляла, як павук муху. І ён ледзь дабраўся да той рашоткі.
Жывіца. Мне тут усё няясна з пачатку да канца. І невядома, ці хоць адна версія блізкая да праўды.
Нагорны. Факт застаецца фактам: Кавальчук такім канцом сябе скампраметаваў.
Пракурат. І за гэта магу паплаціцца я, рэдактар яго кнігі.
Драгун. Скажуць: куды глядзеў рэдактар? Чаму не ўбачыў між радкоў замаскаванага ўнутранага эмігранта?
Пракурат. Цяжкая доля пісьменнікава!
Жывіца. Кіньце! Не бачылі яны асмаленага воўка.
Маскалевіч. Поўнасцю не згодзен з табою.
Жывіца. А хто цябе няволіць? Але што гора яны не бачылі, а прыдурваюцца, то гэта факт.
Маскалевіч. Што п’юць многа? А хто менш? Думаеш, рабочы клас? «Класс ведь тоже выпить не дурак».
Жывіца. Гора чалавек вынесе, а раскошы — не. Вось яны з раскошы і вар’яцеюць. Што ім яшчэ трэба? Так званай свабоды слова, адмены цэнзуры? Чаго захацелі! А дзе яны бачылі такую раскошу? На Захадзе? Хай пажывуць на Захадзе, тады запяюць другое.