Ад манатоннага голасу сына, дрыжання ягоных пальцаў (апошнім часам, нявестка скардзілася, ён часцяком вяртаўся дамоў нападпітку, казаў, частуюць сябры), ад усяго ягонага зацкаванага выгляду ў левай грудзі, дзе была пухліна, пачынала нібыта паколваць тупой іголкай, і хацелася зрабіць штосьці непамыснае, але што яна магла зрабіць, што?! Хіба выкласці на стол перад тым дэпутатам бясплатныя (а то ж! бясплатныя!) інвалідныя ліфчыкі, якія атрымала днямі на пратэзным заводзе: няхай забірае назад сваю “ільготу” збяднелая дзяржава, а яна, Валянціна, абыдзецца неяк, паперашывае старыя, толькі б трыста жанчын іхняга горада маглі па-ранейшаму атрымліваць тамаксіфен! Так, яна, як і тыя жанчыны, мусіла жыць, бо ніколі яшчэ сын не здаваўся ёй такім безабаронным, нават трыццаць пяць год таму, у радзільні, калі акушэрка паклала поруч два скруткі з аднолькавымі ружовымі тварыкамі (зараз у гарадской радзільні двое родаў запар сталіся б цудам); тое, другое немаўля, працягвала сабе спаць, не зразумеўшы яшчэ, што назаўжды выкацілася спелым яблычкам з райскага саду, а ейны галубок нецярпліва, з грымаскай пакуты на тварыку, круціў галоўкай туды-сюды, аж расчырванеўся, небарака, пакуль не патрапіў роцікам на акрайчык казённае коўдры, у якую быў спавіты, не пачаў смактаць прагна тую пажаўцелую ад аўтаклавіравання анучу... Ах, Божа ж мой! Ёй у той момант якраз зашывалі штосьці там, унізе, разарванае маладым жыццём, што пёрла з яе напралом; яна бачыла, як мільгае ў руцэ ўрачыхі іголка з ніткай, але болю не адчувала — адно шчаслівае замілаванне... Пазней яна даведалася, што некаторыя жанчыны здольныя перажыць у родах незвычайную асалоду, мацнейшую нават за аргазм — пэўна, яна была з такіх... Тая пяшчота, што захлынула яе, калі акушэрка агаліла ёй грудзі і паднесла дзіця, каб яно высмактала першыя кроплі малозіва, — тая пяшчота была асалодай куды мацнейшай за няўклюдныя торганні ў ложку з мужам, які хутка сышоў ад іх і пра якога яна не любіла ўспамінаць.
Аднак было ў тым шчасці ад самага пачатку штосьці чужароднае, нейкая чарвяточына ў райскім яблычку: страх. Так, менавіта ў той момант, калі ружовы роцік пачне патрабавальна церабіць ейную смочку, яна адчуе... выразны страх смерці, які ўжо з таго часу не пакіне яе, так, не пакіне. І цяпер, калі дарослы сын разгублена сядзеў перад ёю, нізка схіліўшы голаў, яна адчувала, як той страх паколвае ў грудзях тупой іголкай, падбіраецца да сэрца. Ёй нельга паміраць! Нельга, бо як жа Андрэй застанецца без яе ў гэтым свеце мёртвых слоў і выпатрашаных паняццяў?! Але... нітка, якая здавалася бясконцай, выслізнула з вузенькага вушка, і іголка ператварылася ў імітацыю старажытнага інструмента, якім робіць сваю работу кашчавая. І Валянціна адштурхнула руку з востра наточанай касой, і пайшла-такі да дэпутата. І толькі там, убачыўшы ў прыёмнай твар народнага выбранніка — барвовы, наліты спелай крывёю, як разламаны кавун, з чорнымі драбнюткімі семечкамі вочак, і гэтымі хціва пабліскваючымі вочкамі збоку ўбачыўшы сябе — інтэлігентную жанчыну ў старамодным капялюшыку, з жаўтавата-пергаментнай скурай абвіслых шчок, яна раптоўна — так у момант катастрофы асфальт, якому належыць мірна шаргацець пад нагамі, займае месца неба — здагадалася, нарэшце, пра энтрапію.
Здагадалася? Не, гэта не было высілкам ейнае думкі; хутчэй, было падобна на тое, як быццам бы нехта іншы напісаў крэйдаю на школьнай дошцы, з якой сцёрты ўвесь папярэдні, выдатна засвоены матэрыял, — напісаў на паверхні яе свядомасці, нібыта на дошцы, добра знаёмую формулу, якая — вось гэта і ўразіла! — аказалася нечым большым, чым проста суадносінамі паміж энтрапіяй S і тэрмадынамічнай верагоднасцю W. Прыродныя працэсы заўсёды імкнуцца перавесці матэрыяльную сістэму ў такі стан, у якім яна, сістэма, мае найвялікшыя шанцы захавацца нязменнай. Вобразна кажучы, дзеці, верагоднасць “выжывання” сістэмы і ёсць энтрапія. Вытанчаны храм мае вялікія шанцы быць разбураным, бо мае нізкую энтрапію, а булыжнік праляжыць некранутым стагоддзі. Гарачыя вулканы рана ці позна патухнуць і застынуць пляўкамі мёртвае лавы, якая ніколі ўжо не ўваскрэсне, затое такі астылы плявок захаваецца, пэўна, да канца свету, і не дзіўна: энтрапія ў яго максімальная. Ці магчыма, што і чалавек падпарадкоўваецца таму ж жалезнаму закону? Як і любая матэрыяльная “сістэма”, ён схільны да самаразбурэння, і, відавочна, тым у большай ступені, чым больш у ім уласна чалавечага... Цяпер вам, нарэшце, зразумела, дзеці, чаму СУМЛЕННЕ, СПАГАДА і... правільна, ЛЮБОЎ! — абмяжоўваюць нашыя шанцы на выжыванне? Затое ўсё груба-таўстаскурае і прымітыўнае мае зайздросную энтрапію і, адпаведна, бесклапотнае існаванне — язык не паварочваецца назваць гэта жыццём, зрэшты, у духоўным плане гэта ўжо і не жыццё, а амаль што стан неарганічнай матэрыі. Бо чалавек у Сусвеце вызначаецца менавіта любоўю і схільнасцю да самаахвярнасці... Але ці не ўсё роўна той “чалавекасістэме” з тварам-кавуном і хцівымі вочкамі, у якую катэгорыю занясе яе бясстрасны Сусветны Розум, — калі Ён, зразумела, ёсць, і калі ўсе гэтыя думкі, што нехта (пэўна, яе ж, Валянціны, дагэтуль невядомае, прыхаванае “Я” — а хто ж яшчэ?) напісаў крэйдай на школьнай дошцы ейнай свядомасці, — калі думкі тыя — не адно трызненне?