Бадай што наймацнейшым выклікам гэтаму змагарнаму адзінству сталася шалёная атака КДБ і МУС на «Малады фронт». На менскіх плошчах рэжым убачыў дзясяткі тысячаў маладых, цэлае новае пакаленьне, беларускую будучыню — і жахнуўся. Рэпрэсіі разгарнуліся з размахам колішняй «справы нацдэмаў». На пяцёх маладафронтаўцаў былі заведзеныя тры крыміналкі за графіці, яшчэ аднаго абвінавацілі ў «падрыхтоўцы тэрарыстычных актаў», яшчэ аднаго — у «зьнявазе дзяржаўных сімвалаў», яшчэ кагосьці — у «разгалошваньні таямніцы сьледства» і больш як паўсотні сябраў «Маладога фронту» ў 12 гарадох выклікалі на допыт ды абшукалі на пяці крымінальных справах паводле драконаўскага 193-га артыкула— «выступ ад імя незарэгістраванай арганізацыі». Пэўна, спадкаемцы Цанавы хацелі расьсекчы рух на кавалкі, каб маладафронтаўскія шарагоўцы ды хаўрусьнікі пахаваліся ў бульбу: раней часьцяком даводзілася назіраць такую дзіўную адстароненасьць ад абвінавачаных у крыміналках. Але ў адказ маладафронтаўцы ўжылі адзіную сілу, здольную паралізаваць ды зламаць рэпрэсіўную машыну, — сілу салідарнасьці. Масавы збор подпісаў пад зваротам ад імя «незарэгістраванага “Маладога фронту”» паставіў рэжым перад фактам: ідэю, рух, ды ўвогуле народ судзіць немагчыма. Бо калі з рэжымам змагаецца толькі апазіцыя — яна асуджаная на паразу. Калі ж пачынае змагацца нацыя — асуджаны рэжым.
І ў інтэрнэт-гасьцёўнях, і ў «Нашай Ніве», і на кухнях тысячы беларускіх галасоў, разбуджаных сакавіком-2006, хорам пытаюцца: а што цяпер? Адказ просты: цяпер салідарнасьць. Штодня. Менавіта тыя, хто ўдзельнічае сёньня ў акцыях салідарнасьці — падпісваецца ў абарону маладафронтаўцаў, становіцца са сьвечкамі на Нямізе, далучаецца да пятнічнага Нацыянальнага посту і малітвы, — тут і цяпер ствараюць беларускую нацыю. Само адчуваньне адзінства, дадзенае Богам кожнаму народу, і ёсьць першапачаткам, наймацнейшым грунтам і асноватворным падмуркам нацыянальнага абуджэньня.
ШЛЯХ ПІЛІГРЫМА
Калі адбываеш у вёсцы двухгадовую палітычную высылку, ужо падумваеш пра ўмоўна-датэрміновае вызваленьне, і раптам даведваесься, што ты тут ня першы, а хто-ніхто з палітвязьняў 250 гадоў таму па сканчэньні ўніверсітэта праседзеў у Сітне ўсё астатняе жыцьцё, — дзякуеш Богу за лёгкі шлях.
Вестка пра майго папярэдніка-дысідэнта, пісьменьніка, хрысьціяніна, прыйшла, уявіце сабе, са Стакгольма.
Яшчэ ўзімку найлепшая ў Еўропе беларуская міліцыя не прапусьціла да мяне ў госьці кіраўніка прадстаўніцтва Швецыі ў Беларусі Стэфана Эрыксана. Цэлая група па захопу затрымлівала і разварочвала шведа ўжо ў Сітне: пільныя праваахоўнікі не дазволілі нават перадаць мне кніжкі ды прадукты: «А раптам вы яго атруціце!..» Кніжкі дыпламат праз бацькоў усё-такі перадаў. Сярод іх аказалася цудоўнае выданьне беларуса Андрэя Катлярчука, які працуе зараз ва ўніверсітэце Стакгольма, — «Шведы ў гісторыі і культуры Беларусі». Абавязкова раю прачытаць: Катлярчук літаральна адкрыў у беларускай гісторыі трэцяе вымярэньне — апроч усходняга, праваслаўнага і заходняга, каталіцкага — яшчэ і паўночнае, пратэстанцкае. У надзвычай цікавым дасьледаваньні — і Полацк варажскіх часоў, і прашведскі пратэстанцкі рух Рэчы Паспалітай, і евангельскія ўплывы са Скандынавіі ХХ стагодзьдзя.
Неўзабаве атрымліваю ліст ад самога Андрэя — у працяг шведска-пратэстанцкай тэмы. «Па Вялікай Паўночнай вайне на пратэстантаў ВКЛ, што дапамагалі Швецыі і Карлу ХІІ, абрынулася хваля рэпрэсіяў, — піша Андрэй Катлярчук. — Каталіцкі ўрад зачыняў зборы і школы, натоўпы фанатыкаў палілі бібліятэкі і зьбівалі пастараў, шляхціцаў-пратэстантаў, выціскалі з палітычнага жыцьця... Гэткім чынам на службу ў глухі замак Сітна на мяжы з Расеяй трапіў выпускнік Сарбоны шляхціц-кальвініст Стэфан Аледскі. Пражыўшы ў Сітне ўсё жыцьцё, у 1757 годзе Аледскі пераклаў з французскай на польска-беларускую макаранічную мову культавую кнігу еўрапейскіх пратэстантаў «Шлях пілігрыма» ангельца Джона Буньяна (John Bunyan. The piligrim’s progress»).
Неспавядальныя шляхі Твае, Госпадзе!
Кожнаму зь пілігрымаў, якія шукаюць Цябе, Ты вызначыў сваё падарожжа.
Аднаго, як Джона Буньяна, што напісаў сваю кнігу ў турме і зрабіўся апосталам рэфармацкага руху, вядзеш праз пакуты да сусьветнае славы.
Другога, як Стэфана Аледскага, што пераклаў Буньяна для беларусаў ды палякаў, — скрозь непрыняцьцё ды забыцьцё да раптоўнае згадкі праз чвэрць тысячагодзьдзя.
Трэцяга, Андрэя Катлярчука, што дабраўся ажно да Стакгольма, шукаючы Тваіх сьлядоў у гісторыі, — праз жыцьцё на чужыне да захапляючых адкрыцьцяў для Бацькаўшчыны.