«Уладу мяняць неабходна, — нават не казаў, а стагнаў Міхалыч. — Але я ня веру, што вы гэта зможаце». — «Мы з табой, — адказваю, — зможам». — «Ай... — уздыхаў ён. — Пайшлі лепш мульцікі паглядзім». На камп’ютары ў Міхалыча я ўпершыню пабачыў вядомы «мультклуб» з Лукашэнкам і, як казаў майстар, «інструктаж для штабялёўшчыкаў» — жудзік «Разьня бензапілой у Тэхасе».
Перад Раством я нарэшце ўбачыў Міхалыча непрыхавана радасным. «Паша, — зьзяючы, паведаміў ён, — у мяне сьвята! Празь месяц абуваю боты». Цішком ад начальства Максім зьезьдзіў у ваенкамат і зрабіў тое, што і ня сьніцца студэнтам нават у страшным сьне, — сам папрасіўся ў войска.
Зьехаў ён напрадвесьні і пакінуў па сабе тужлівае ўражаньне: здавалася, маладым тут проста ня выжыць.
А ў самы разгар сакавіцкіх падзеяў замест Максіма прыехала новая майстрыца. «Вікторыя, — назвалася рабочым высокая бялявая дзяўчына гадоў дваццаці пяці. — Вікторыя значыць “перамога”. Буду тут працаваць». — «Ці доўга?» — з сумневам запыталіся рабочыя. «Да перамогі».
Што характэрна, Вікторыя ў дадатак аказалася Віктараўнай. І ўзялася за справу з імпэтам сапраўднае пераможцы. Перш за ўсё павяла барацьбу з п’янкай: пасьля некалькіх разьбітых на працоўным месцы бутэлек і звальненьняў алешчынскі зялёны зьмей засіпеў і адпоўз у хмызьнякі. Затым паставіла пытаньне рубам перад начальствам: «Усе правы і абавязкі — паводле Працоўнага кодэкса. Для вас — таксама». Заляпіла пару поўхаў тым, хто распускаў рукі: «Я замуж выходзіла не для таго, каб мяне іншыя мужыкі лапалі».
Вікторыя — каталічка, родам з Круляўшчызны ў Докшыцкім раёне. Прыехала ў Сітна гэтак жа паводле разьмеркаваньня. Пасялілася з мужам — маладым лесьніком — у нашым інтэрнаце, але ўжо нагледзела сабе дом у Алешчы. «Здымем — будзем жыць. Можа, і на сваю хату заробім».
Вікторыя Віктараўна лічыць, што Беларусі нельга аб’ядноўвацца з Расеяй і трэба вяртацца да сваёй гісторыі і культуры. Мы самі еўрапейцы, кажа Віка, і нават на працы носіць значку «За свабоду!».
Толькі не падумайце, што Вікторыя — нейкая жалезная лэдзі і што майстарскі хлеб даецца ёй лёгка. Найчасьцей яе можна ўбачыць бледнай і сьцятай: яна
перажывае кожную сутычку, нервуецца і закусвае вусны. Але ў вачох замест тужлівае максімавае смугі, так падобнай да багны, у яе ясным шляхам блішчыць вера: перамагу.
Гляджу на фотаздымкі зь вянчаньня Вікі з Раманам у знакамітым Мосарскім касьцёле, на белую з чырвонай шнуроўкай вясельную сукенку — і згадваю: менавіта такія адкрытыя, шчасьлівыя юныя беларускія абліччы на тле бел-чырвона-белага я ўжо бачыў гэтай вясной — на плошчы Каліноўскага.
Тое, што маладыя хочуць жыць на гэтай занядбанай зямлі, хочуць працаваць і рабіць вёску прыгожай, як сад у Мосарскім касьцёле, — першая прыкмета, што нават у глыбінцы, на дне Беларусі, з новым пакаленьнем ужо крынічыць Нацыянальнае Абуджэньне.
АДКРЫЦЬЦЁ ШЛЯХЦЩА ЗАВАЛЬНІ
«Пэўна ж, пра гэты край Баршчэўскі ў “Шляхціцы Завальні” піша?» — запытвалі менчукі, прыязджаючы ў Сітна. Менавіта. Ды, шчыра сказаць, да часу мяне гэта абыходзіла: прачытаўшы «Шляхціца...» яшчэ калісьці ў школе, лічыў, што казачны трымценьнік ХІХ стагодзьдзя — не чытво для сучаснага хрысьціяніна.
Але, калі томік Баршчэўскага прынёс мне Роберт Багарад (той самы, які слухае радыё «Свабода» з пачатку вяшчаньня) і паказаў, што тут тройчы згадваецца Сітна, мне чыста дзеля ветлівасьці давялося перагарнуць колькі старонак. І мой колішні стэрэатып як прыпячатала: «.Вось да чаго даводзіць п’янства і зухаватасьць бязбожная!»
З фантастычнага аповеду яўна патыхала сіценскай рэальнасьцю. Пачаў перачытваць — і перада мной раптоўна адкрылася добра вывучаная за дзесяць апошніх месяцаў карціна. Настрой тутэйшага насельніка, гэтак выяўна перададзены Баршчэўскім, і праз 150 гадоў застаўся той самы: «Жыхары гэтага краю, а менавіта Полацкага, Невельскага ды Себежскага паветаў, спрадвеку пакутуючы, зусім зьмяніліся характарам: на іх тварах заўсёды адбіты нейкі смутак і змрочная задумлівасьць. У іх фантазіях увесь час блукаюць нядобрыя духі, якія служаць злым панам, чараўнікам і ўсім непрыяцелям простага люду». Адразу пазнаеш зямлю, зь якой 1000 гадоў таму пачалася Беларусь і якая ўяўляе цяпер сабою цьмянае дно. І прыгледзеўшыся — а людцы мае! — бачыш, бачыш тых самых пачвараў, якія насялялі старонкі «Шляхціца Завальні». Лесавікі, п’яныя дык страшнейшыя за фінскіх монстраў зь «Еўравізіі»; кабеты-інсекты, зморшчаныя ад злосьці і «максімкі», якія прагудуць вам вушы пра «нашага прэзідэнта»; карузьлікі, дзеці алкаголікаў, што днямі корпаюцца на сьметніках, ганяюць па вёсцы жывёлу ды птаства і праводзяць мінака дзікаватым позіркам; лёкаі, што сябруюць зь нячыстым (дзесьці ў мясцовых уладных структурах) і маюць праз гэта падазронае багацьце...