Межаў артыкула ня хопіць, каб пералічыць усіх, хто праехаў паўкраіны, каб выказаць сваю салідарнасьць. А яшчэ ж былі сотні лістоў ды пасылак — спадзяюся напісаць пра іх у наступным нумары.
Дарагія людзі! Вялізны дзякуй вам усім! Адведзіны Сітна пераконваюць: беларуская салідарнасьць здольная накарміць, апрануць, абараніць і натхніць кожнага, хто трапіў пад удар рэжыму.
Калісьці, у часы Майсея, Бог вызначыў габрэйскаму народу меру шляху да зямлі абяцанай. Свая такая мера, палічаная ў днях і кіламетрах, пэўна, ёсьць і ў нас. Сьведчу: за апошні год толькі праездам празь Сітна беларусы яшчэ на 120 тысячаў кіламетраў наблізіліся да нацыянальнага абуджэньня.
СВАБОДА Ў КАПЭРЦЕ
Ніколі дагэтуль не чытаў канадскіх газетаў — бо ня быў у Канадзе. Ня меў у хаце сувеніраў з Рыма—не давялося наведаць Вечнага горада. Ня еў аўстрыйскай чакаляды; ня ведаў, што прадаюць у супермаркетах Фарміндэйла, штат Нью-Ёрк; не знаёміўся зь нямецкімі дзяўчатамі. пакуль ня трапіў у Малое Сітна.
«Абмежаваньне волі», што забараняе перамяшчэньне і прымацоўвае чалавека да працы, парадаксальным чынам дае іншыя свабоды, часта занядбаныя на «вялікай зямлі». Свабоду спакойнае развагі. Свабоду пазнаньня ўсяе Радзімы праз сузіраньне маленькага куточка, які ўвесь час перад вачыма. Нарэшце, свабоду паважных дачыненьняў з Богам, якім не перашкаджаюць сумятня, ілюзіі ды спакусы.
У такім становішчы пачынаеш дацэньваць і тыя каўточкі свабоды, якіх на волі проста не заўважаеш. Напрыклад, магчымасьць прымружыцца ды зазірнуць у нязьведаныя мясьціны Беларусі, у далёкія краіны праз шчыліну паштовае скрынкі.
За год высылкі мне прыйшло 487 лістоў і перадачаў салідарнасьці. Адказваў практычна ўсім, хто пазначаў зваротны адрас. Кожны ліст быў спосабам хоць на хвіліну вырвацца з высылкі, паразмаўляць з тымі, хто дыхае тым жа духам, скарыстаць каліва свабоды з найбольшым эфектам. Урэшце за 12 месяцаў у глухой вёсцы здолеў даведацца пра людзей, зь якімі мы робім адзіную справу, больш, чым за некалькі папярэдніх гадоў.
З-па-за Беларусі мне пісалі з 15 краінаў, у асноўным беларусы дыяспары. Адсюль і канадскія газеты, і мастацкія прывітаньні ад Івонкі Сурвілы, і пасылка з цудоўнымі цукеркамі зь Вены, і пакункі з кнігамі ды канцтаварамі са Стакгольма, і паштоўкі ад беларусаў Польшчы, і парцалянавы Калізей ад рымскіх грэка-каталікоў, і віншаваньні ад Валянціна Грыцкевіча зь Піцера, і апісаньне амерыканскага ладу жыцьця ад звычайных пенсіянераў — беларусаў ЗША. Адсюль і паштоўкі салідарнасьці ад шараговых немцаў, шведаў, бельгійцаў, латышоў, і прапановы супрацы ад украінскае «Просьвіты»...
З самае Беларусі пошта часьцяком прыходзіла зь мясьцінаў, пра існаваньне якіх, шчыра кажучы, і не здагадваўся, — вёска Хілімонаўцы Сьвіслацкага раёна, Лужок паблізу Кармы або пасёлак Энергетыкаў на Койданаўшчыне. На волі ня здолеў наведаць Слоніма, Салігорска, Верхнядзьвінска, Івянца, Бягомля, Іўя, Залесься, Германавічаў, каб пазнаёміцца з тамтэйшымі людзьмі, — аж вось самі людзі пішуць сюды, у Малое Сітна.
Самая вялікая колькасьць лістоў — зь Менска: амаль 45%. Зь іншых гарадоў адрасоў салідарнасьці найболей у родным Віцебску (11%), Полацку (6%) ды Берасьці (5%). Апрача Віцебшчыны, дзясяткі лістоў прыходзяць зь Меншчыны і Гарадзеншчыны.
Калі раней мне здавалася, што звычайныя лісты ў наш электронны век пішуць хіба што пенсіянеры, дык цяпер, падрахаваўшы статыстыку ўласных ліставаньняў, зьдзівіўся: звыш 37% адрасатаў — мужчыны сярэдняга веку (30-35 гадоў); 18% — дзяўчаты ад трыццаці; амаль 15% — хлопцы, маладзейшыя за трыццаць. Мужчыны, старэйшыя за пяцьдзясят пяць, складаюць менш як 13% ліставальнікаў; жанчыны пенсійнага веку — каля 10%.
Ліставаньне аказалася выдатным спосабам нарэшце грунтоўна пагутарыць з найлепшымі знаўцамі беларускасьці.
З гісторыкам Анатолем Грыцкевічам, які адзін працуе за цэлы Інстытут гісторыі (нягледзячы на гады, выкладаньне і бясконцыя аперацыі) — пра стан беларускай навукі, адукацыі і грамадства.
З Валянцінай Трыгубовіч, кіраўніцай «Беларускай пэрспэктывы», якая дзясяткамі рыхтуе да друку найцікавейшыя беларускія кніжкі — ад дзіцячых вершаў да рэлігійных зборнікаў — пра царкву і палітыку.