З хрысьціянскім сацыялістам, адным зь першых беларускіх незалежнікаў, Анатолем Сідарэвічам — пра лявіцу ды правіцу ў айчыннай гісторыі.
З Андрэем Катлярчуком, беларускім гісторыкам са Швецыі, — пра наш прагрэс і рэгрэс у параўнаньні з залатым векам.
З кінакрытыкам Андрэем Расінскім — пра дачыненьні кінематографа і хрысьціянства.
З выдаўцом беларускамоўнага габрэйскага бюлетэня «Мы яшчэ тут!» Вольфам Рубінчыкам — пра лёс і значэньне беларускага Ізраіля.
З публіцыстам Алесем Белым — пра магілу Торвальда Вандроўніка і архетыпы Адраджэньня...
З Аленай Макоўскай, старшынёй управы «Бацькаўшчыны», — пра стан справаў на бацькаўшчыне.
З архітэктарам Ірынай Лаўроўскай, найлепшым адмыслоўцам што да берасьцейскае даўніны, — пра Берасьце сучаснае.
З Элай Олінай, адной з арганізатарак Камітэта салідарнасьці, — пра гэтую самую салідарнасьць...
Лічы, цэлы год завочнага навучаньня ў лепшых выкладчыкаў — любая асьпірантура адпачывае!
Праз пошту да мяне даходзіла практычна ўся незалежная прэса, якая яшчэ заставалася ў краіне. Рэдакцыі перасылалі «Нашу Ніву», «Народную волю», «Наша слова», «Беларуса», бацькі — «Белорусы и рынок», «Белгазету», «Комсомолку» і «Свободные новости». На волі ніколі ня меў такое падшыўкі. Кнігі ад Уладзімера Арлова і Ніла Гілевіча, Лявона Баршчэўскага і Міхася Скоблы, музыка ад Уладзімера Цярохіна, «Дзеяслоў» і «ARCHE», «Навіны НІСЭПД» і бюлетэнь «Бацькаўшчыны», «Наша вера» і «Царква». Усё гэта цяпер ходзіць у Сітне па руках.
Праўда, свабода ў капэрце тут усё-такі абмежаваная. Лісты часта прыходзяць пакамечаныя, надарваныя, пераклееныя; вялікія пасылкі паўскрываныя і з сарамлівым подпісам «пашкоджана пры механічнай апрацоўцы» (толькі чамусьці безь пячаткі Полацкай філіі КДБ), а незалежную прэсу ў пакунках хтосьці рэгулярна папярэдне разьбірае ды перачытвае. Што ж, інфармацыя пашыраецца, і гэта галоўнае.
Пэўна, людзі таксама заўважаюць, што іхнюю пошту чытае яшчэ хтосьці. Але пішуць. Працягваюць ладзіць акцыі капэртаванае салідарнасьці.
Вялізны дзякуй усім тым, хто пісаў і піша ў Малое Сітна, — і даруйце, што не магу пералічыць у гэтым лісьце ўсіх.
Дарагія беларусы! Калі ласка, пішэце лісты. Казуліну, Статкевічу, Фінькевічу, «партнэрцам». Тым, хто за мяжою. Тым, хто жыве ў глыбінцы. Проста адно аднаму. Бо кожны беларускі ліст дадае маленькае, але чэпкае злучво ў агромністую бел-чырвона-белую палатніну Нацыянальнага Абуджэньня.
КАЛОНІЯ ЗВЫЧАЙНАГА РЭЖЫМУ
Афіцыйна Малое Сітна — калонія-пасяленьне пры Ветрынскай сьпецкамендатуры № 15. Межамі калоніі лічацца межы вёскі, і пакідаць іх без распараджэньня начальніка камендатуры забаронена: парушэньне рэжыму. Такім чынам, купацца ў бліжэйшым возеры, лавіць рыбу або зьбіраць у лесе грыбы ды ягады «хімікі» могуць толькі пад пагрозай арт. 415 Крымінальнага кодэкса: замена «абмежаваньня волі» на пазбаўленьне волі («зону» або калонію агульнага рэжыму).
«Хімічных» сьпецкамендатураў у Беларусі больш як паўсотні. У кожнай зь іх па некалькі працоўных філіяў. Гэтак, кантынгент Ветрына, апроч Сітна, могуць адпраўляць у калгас у вёсцы Нача, на склады ў Вітаржы або на абслугоўваньне «зоны» ў Наваполацку. Калі прыгледзецца, уся Беларусь аблытаная сеткай «калоніяў-пасяленьняў» — і сама паціху ператвараецца ў адну вялікую калонію.
«Хімікі» трапляюць сюды за тое, да чаго ў нас дапускаецца бальшыня насельніцтва. Бытавыя п’янкі з распусканьнем рук, нявыплата аліментаў, пашкоджаньне маёмасьці ці неасьцярожнае прычыненьне шкоды чалавеку. Калі строга (як у Еўропе ці ЗША) датрымлівацца закону, у калоніях-пасяленьнях мусяць пастаянна знаходзіцца некалькі мільёнаў беларусаў. Гэткі механізм працуе на ўладу. Нязгодныя з палітыкай дзяржавы баяцца пераступіць пэўныя межы (адкрыта выказацца, паставіць подпіс, узяць удзел у маніфестацыі), бо асабіста ім гэта пагражае «ўзмацненьнем рэжыму». Калонія рабскага, генетычнага саўковага страху, гэткі невялікі свойскі архіпелаг ГУЛАГ, займае ладную частку душы сярэдняга беларуса. Увогуле, каланіяльная сьвядомасьць — спадчына двухсотгадовага панаваньня тут расейскага імперыялізму. Вяскоўцы ў Сітне, дый гараджане ў Віцебску ці Менску дагэтуль жывуць як не на сваёй зямлі і задавальняюцца зьбіральніцтвам, дробным крадзяжом ды спажывецтвам — быццам чорныя тубыльцы, вывезеныя кудысьці на пасяленьне. У стане пастаяннага страху пакараньня прасьвядомасьць лёгка выцясьняецца масавай крымінальнай сьвядомасьцю. І мы прызвычайваемся. Звычайны страх. Звычайны прэзідэнт. Звычайны рэжым.