Мы ідзём, разабраўшыся па двое ў патыліцы, у нізкай падвальнай галерэі. Зьлева — камеры сьмяротнікаў, тут заўсёды магільная цішыня; справа — кармушкі асуджанкі, там крыху жывей. Волка; у тых, хто сядзіць тут больш за паўгода, пачынае зажыва гніць цела. Бракуе паветра. Улетку на старым корпусе — ён зараз над намі — увесь час раве вентылятар, праіржавелая труба заводскага тыпу. Гэта скразьняк, і дзеля яго на падвальных акенцах і ў проймах кармушак зэкі вывешваюць абажуры з шалясткіх палосак паперы. Прыемна чуць, шамаціць як лісьце.
Выбіраемся праз змрочны лёх з каменнымі вышчарбленымі прыступкамі наверх — і адразу паветра, паветра, точыцца галава, i адразу стазыкі шум— перагаворваюцца ў дворыках... і зьверху, з закратаваных перакрыцьцяў, дзе зь мерным рыпеньнем ХОДЗІЦЬ канвой, скрозь СУХІ пыл ІМЖЫЦЬ сонечнае сьвятло, струнна перабірае, перабягае па тварах, цёпла пераламляецца ў грудзях... Прамяні прымружваюцца, і ў іх танчаць іскрыстыя пылінкі, столькі, што боязна дыхаць — а так хочацца!
І сьвярбіць пчыхнуць. Пчыхнеш — і так добра.
Сямнаццаты дворык — глыбокі калодзеж, на дне — метра паўтара на два з паловай асфальтавага бруду. Так, пастаяць, ткнуцца мордай, крок туды, крок сюды. Становяцца ў кутах, плячом падпіраюць бугрыстыя сьцены, выбіраючы, каб было куды сплёўваць. Хтосьці кахікне ды шоргне; хтосьці млява пакалупаецца ў шчылінах — можа, дзе маляву пакінулі.
Сонца тлее на ўскрайку сьцяны. Яшчэ высока. А ў калодзежы сыры цень. На сьценах, быццам ранейшы ўзровень мора, зеленаватая цьвіль. Выламкі камянёў нібы гіганцкі ракушняк. Па кутах пярліны пляўкоў. Рыпнулі, спыніліся крокі наверсе. Сонечны канвойны аблёг на парэнчы, мружыцца, глядзіць сюды, як у ваду. Няма тут на што глядзець. Толькі плюнь.
Ціўкне недзе там птушка — і як ад кроплі кругі па вадзе.
На сьцяне млее сонечны пляж, клятчасты ад кратаў, ужо можна дастаць. Серж цягне, пластуе далонь пазагараць. Мне таксама хочацца плітачку. Так адломваюць, калі ёсьць, па кавалачку чакалядкі да чыфіру.
А чыфір піў, каюся. Калі нараў на ўсіх не хапае і спаць даводзіцца пазьменна — безь яго ніяк. Галоўнае, сэрца не пасадзіць і дахам ня дацца.
Прахалодна. На самым грэбні вецярком мірсьцяцца пацерачкі мху, празрыстыя, смарагдавыя праз сонца. Успамінаецца балада пра верасовы мёд і шат-
ландскія скалы. Нейкі прысмак, дымок у душы зь дзяцінства на гэты конт. Увогуле я ўжо не памятаю, адкуль такі ценкі сонечны ранак, калі я так рана выходзіў на вуліцу, так сьвежа і холад за сьпіну ловіць, і шчасна. Можа быць, нешта далёка школьнае, з ранцам на ўрокі, сьвежасьць... ці то босым па роснае сьцежцы на Дняпро, на рыбалку, пераступаючы знаёмыя карані... Берагавыя вербалозы шумяць — ці не заняў хто месца...
— Бля, — са злосьцю кажа хтосьці. Вядома ж, так.
Раскоцваюцца дзьверы. Дахаты. «По двое, я сказал».
Зрэшты, усё прасьцей. Cogito ergo sum. Калі я засынаю, значыць, часова выходжу на волю. Я ем — і тое ж, тры разы на дні, я раблю дома. Чытаеш кнігу, пішаш у сшытак, нават малюеш турму — ты вольны. Поўна ціхай, зьмястоўнай прасторы. Можаш зяхнуць. Або падысьці да кратаў, дыхнуць сьвежага паветра — і кожны, кожны каўток так і заходзіцца ў грудзёх. Ты ў турме.
Тут у кожнага бывае сваё пранізьлівае, ціхае імгненьне. Мне яно прыйшло над кніжкай, дзе камсамолец цалаваўся з камсамолкай. Закрыў твар далонямі, быццам чытаю — так шчымліва сьціснула вочы, перахапіла горла.
— Малы, калі ня цяжка, падай папяльнічку.
Гэта Дзёма. Абзац.
— Малы... Усё будзе добра.
Я, ледзь трымаючыся, шморгнуў носам і паспрабаваў усьміхнуцца скрозь мокрыя вейкі. Дождж скрозь сонца. Пальцам выцкаваў сьлязіну. Выцер аб сябе. Удыхні. Яшчэ раз. Хто бачыў? Мабыць, усе. Харошыя мае, і ніхто не сказаў нічога. А за такое тут, бывае, б’юць — у кожнага ўсё ж такі штосьці сваё.
Не расслабляцца, зайчык. Не расслабляцца.
Нарэшце, ёсьць i апошні шанц. На скрайні выпадак, для скоцтва, сэксоцтва і правакацыяў Шыкоўная штука, бліскучая і вострая. Ускрыцьцё.
Не сьпяшайся. Калі ўжо такія кепскія справы, спачатку зьбіраеш кешар — невядома куды павязуць, трэ каб рэчы забралі з табой. Засьцілаеш шканар. Ручнік павінны быць пад рукой. Ставіш зэчку вады кіпяціцца, гэта для дэзынфекцыі. Лязо ў шчыліне абшчака. Вось, у прынцыпе, усё, што трэба.
Вены пагана. Усё-ткі рукі, імі так многа зроблена, ну ўсё-ткі прыкра. Можна горла — кажуць, эфектна, жахліва разлазіцца аж да вушэй, залівае крывёю грудзі. Піжоны. Лепш жывот — ёсьць там такая складка, запаветная складачка, колькі разоў мацаў і цацаў, прымерваў далоньню... Усё проста і хутка, лязо разам з пальцамі ашпарыць у кіпені, разам з зубамі, з пульсам сьціснуць мяса ў жорсткую жменю — і шах! — раскроіцца крывяністай глыбінёю рана; ты ў шоку, заварожана глядзіш, як разлазіцца, бел-чырвона-бела, ох і блага, сплывае, і становіцца млосна ад выгляду ўласнае крыві, я знаю, ты не выносіш... млееш у ванітоўным запаволеным сьне, морыць прылегчы... Грукайце ў дзьверы.