Даруй ім, Госпадзе, бо ня ведаюць, што твораць!..
Білі шведы, білі казакі, білі расейцы, білі палякі, білі немцы, білі бальшавікі. Бурылі замак, палілі жыхароў, усаджвалі зброю на ўсю глыбіню, каб зьнішчыць беларускую таямніцу. І калі Расейская імперыя канчаткова расьцяла Рэч Паспалітую напрыканцы XVIII стагодзьдзя, нават пытаньня, дзе забіць цьвік, не ўзьнікала.
Увесь стары горад быў выпалены «выпадковымі» пажарамі. Замак, які прастаяў паўтысячы гадоў, фарны касьцёл, сем каталіцкіх кляштараў, тры ўніяцкія царквы, евангельскі збор, праваслаўны манастыр — зруйнавалі. І з гэтай самай барвовай цэглы зубцамі, байніцамі і ўсёй пачварнай пашчай ашчэрылася Крэпасьць. Пад Цытадэльлю былі пахаваныя ўсе 500 гадоў цывілізацыі ВКЛ — і цяпер пусты горад, аднесены на дзьве з паловай вярсты на ўсход, будзе
толькі здалёк назіраць за тым, як б’ецца ягонае старажытнае сэрца.
Так Берасьце сталася самай страшнай у гісторыі Беларусі, самай глыбокай ранай у спляценьні жылаў і нерваў Беларусі, Польшчы ды Ўкраіны — раны з агромністым іржавым цьвіком Крэпасьці.
Як тут білі, плявалі, вялі скрозь кляцьбу Беларусь!.. Дзялілі і паласавалі, нібы рызы Хрыстовы, кідалі жэрабя пра ейны лёс — і абвяшчалі тае расьсячэньне не якім іншым — Брэсцкім мірам. А потым па жалезных літарах пакта Молатава-Рыбентропа ў верасьні 1939-га тут, тут, тут забівалі, пячаталі страявым крокам на супольным парадзе гітлераўская ды сталінская імперыі, брыгады Крывашэіна і Гудэрыяна.
Што ж яна магла рабіць пад бомбамі Люфтвафэ ў чэрвені-ліпені 1941-га, гэтая Крэпасьць, — толькі паміраць і не здавацца.
Яшчэ ўдар — і нацысты зьнішчаюць велізарнае гета: каб не нараджала больш берасьцейская рана ані стваральніка брэсцкага метаду вывучэньня Тал-муда Хаіма Салавейчыка, ані матэматыка, асістэнта Эйнштэйна, Якава Громера, ані прэм’ера адноўленай дзяржавы Ізраіль, лаўрэата Нобелеўскай прэміі міру Менахема Бегіна.
Яшчэ ўдар — і горад засяляецца пасьля вайны савецкімі вайскоўцамі... Але менавіта яна, берасьцейская рана, пры канцы ХХ стагодзьдзя зь Віскулямі раптам раскроіла «ад Брэста да Курылаў» увесь СССР — і адсюль жа вырваліся найвастрэйшыя носьбіты пранізьлівай, наскрозь празрыстай беларускасьці: філолаг класічнага правапісу Вінцук Вячорка, дырэктар беларускай службы радыё «Свабода» Аляксандр Лукашук, рэдактар «Нашай Нівы» Андрэй Дынько.
Ясны знак раны і сапраўдны сьцяг Берасьця — бел-чырвона-белы.
Каб прабіцца ад Бога да чалавека, Богачалавеку давялося даць прабіць Сябе.
«Ранамі Яго мы ацаліліся»... Ёсьць гарады, у якіх, калі распластаесься нават на асфальце, табе будзе грукаць у грудзі.
Ці ведаюць, ці памятаюць сёньняшнія трыста дваццаць сем тысячаў насельнікаў гэтага горада, дзе Бог даў ім жыць? Ці ведаюць, што шчопць берасьцейскага праху ў сутоцы Буга ды Мухаўца пабывала і храмам, і крэпасьцю, і чалавекам? І што кожнаму берасьцейцу дадзена аднойчы паспытаць раптоўнае ўнутранае здрыганьне, калі памяць раптам разрываецца на крыжы і, працятая, з пырскамі крыві і вады, расхінае табе ў зямной ране браму — на неба, сьледам за Ісусам Хрыстом...
15 верасьня 2013 г.
LXXXIII. СЬВЕДЧАНЬНЕ ЛАЗАРА
Я і ведаў, што Ты заўсёды пачуеш Мяне,
але сказаў гэта для народа,
які тут стаіць, каб паверылі,
што Ты паслаў Мяне.
Сказаўшы гэта, Ён усклікнуў моцным голасам:
Лазар! Выходзь.
Яна 11:42-43
У «Злачынстве і пакараньні» глыбіннага беларуса Дастаеўскага ёсьць ключавая сцэна — блудніца Соня і забойца Раскольнікаў уначы, у пакоі зь нізкай стольлю пры сьвечцы чытаюць біблейскую гісторыю пра Лазара. Евангельле выварочвае душу, злачынца каецца — і пачынае шлях да выкупленьня.
Ісус уваскрэсіў Лазара ў прысутнасьці вялікай колькасьці сьведкаў на чацьвёрты дзень пасьля сьмерці, калі цела, пакладзенае ў пячоры, ужо пачало гніць і сьмярдзець. Многія паверылі ў Бога праз гэты цуд — але начальнікі народа менавіта тады канчаткова пастанавілі Яго забіць.
Лёгка ўявіць: для ксяндза Ўладзіслава, які ўжо каторы месяц трывае ў пячоры турмы КДБ, адзінаццаты разьдзел Евангельля паводле Яна адзін з улюбёных.
Так шмат знакаў... Лазар — проста скразіць.
Тут ёсьць і дзьве сястры, Яніна і Ірына, якія, нібы Марта і Марыя, плачуць ды моляцца за брата, і вернікі, якія смуткуюць, і, вядома, начальства, якое лепш за ўсіх ведае: калі Бог раптам пачынае тварыць цуды, трэба прымаць меры.