А тым часам дні ідуць,
Працы - не перадыхнуць!
Вось нядзелі ўжо зарніца,
Трэба ехаць у сталіцу,
Каб тавар там свой прадаць
Ды старанна распытаць,
Мо з купцамі ўжо прыйшлі
Па палотны караблі?
А мо едзе цар Салтан
Заняволіць хрысціян?
У дадатак да малення
Ў бацькі просяць блаславення.
Коней вывелі тайком
І паехалі цішком.
Вечар ціха падбіраўся,
На начлег Іван сабраўся.
Вось па вуліцы ідзе,
Хлеб жуе, пад нос гудзе.
Дурню добра так ішлося,
Вось і поле разляглося.
Бачыць пастушкоў будан,
З подскакам зайшоў, як пан.
Што такое? А дзе коні?
Тут стаялі, добра помніць!
Толькі цацка-гарбунок
Круціцца ў яго ля ног,
Радасна стрыжэ вушамі,
Дробна тупае нагамі.
Абапёрся на будан
І заплакаў наш Іван:
«Ой вы, коні, мае коні!
Вас пагналі за тры гоні.
Як любіў, сябры, я вас!
Як паіў-карміў у час!
Каб ён здох, сабака злодзей,
Покуль сонца сёння зойдзе!
А як здохне, каб і там
Быў слугою ўсім чарцям!
Ой вы, коні, мае коні!
Цяжка мне без вас сягоння...»
Тут канёк малы заржаў.
«Не тужы, Іван, - сказаў, -
Бо тваё мінецца гора,
Можа, нават вельмі скора.
Кінь чарцей пад тры чарты!
Коней выкралі браты.
Балбатаць нашто пустое,
Хутка будзеш у спакоі.
На мяне хутчэй сядай,
Вушы ў рукі - і трымай!
Абганю каня любога,
Нават чорта мо самога.
Толькі трэба мне разгон», -
Суцяшаў Івана ён.
На зямлю канёк лажыцца,
На канька Іван садзіцца.
Сціснуў вушы яго так,
Як зрабіць мог ён, прастак.
Гарбунок канёк ахвоча
На чатыры ножкі ўскочыў,
Пад Іванаў гучны спеў,
Як страла, ён узляцеў.
Пыл пад імі толькі віўся
І віхурамі насіўся.
Не паспеў міргнуць разок,
Як братоў нагнаў яздок.
Нарабіў перапалоху -
Колькі «ахаў» было, «охаў»!
А Іван іх стаў «хрысціць»:
«Вам не сорам будзе жыць?
Абхітрыць мяне хацелі?
Ці за дурня Ваню мелі?
Я не ўкраў - сумленне ёсць,
А сумленне ў вас - як госць!»
«Ты даруй нам, брат Іваша, -
Брат старэйшы гэтак кажа. -
Вельмі ж горкае жыццё,
Толькі ўстанеш - за выццё.
Шмат пшаніцай засяваем,
Толькі што з таго мы маем?
Пан аброкі з нас бярэ,
Спраўнік штрафамі дзярэ.
Як агорне жаль-нудота,
Хоць бяры скачы ў балота.
Мы з Гаўрылам тую ноч
Не заплюшчылі і воч,
Доўга думалі-гадалі...
Толькі коней мы не кралі.
Каб лепш гора гараваць,
Мы рашылі іх прадаць.
Не сяло там, а сталіца,
Там тавару - заваліцца.
А як грошы будзем мець,
Хай не золата, а медзь,
То й табе, як кажуць людзі,
У аддзяку нешта будзе.
Што хацеў бы ты купіць,
Каб ля дзевак пафарсіць?
Скажам, шапку купім, боты
Адмысловае работы.
Ты ж наш самы лепшы брат!
А пакуль ідзе не ў лад...
Бацька ж - бачыў? - заняможыў,
Працаваць ужо не можа...
Ты ж разумны чалавек,
Трэба ж неяк жыць свой век...» -
«Што ж, прадайце... - Ваня кажа, -
Раз рашылі - воля ваша.
Толькі як жа без мяне?
Гэтак шчасце вас міне!»
І браты сказалі з жалем:
«З намі едзь! Мы запрашаем!»
А ўжо стала вечарэць
І паветра халаднець.
Каб з дарогі ім не збіцца,
Парашылі прыпыніцца.
Коней завярнулі ў лес
Пад яловых лап навес.
Там іх моцна прывязалі,
Хто што меў, яду дасталі,
Кроплю нейкую ўзялі
І палеглі на зямлі.
А Даніла раптам бачыць:
Штосьці - блісь... Што гэта значыць?
На Гаўрылу ён зірнуў,
Левым вокам падміргнуў,
Кашлянуў яшчэ шматзначна,
Паказаў агонь ледзь бачны;
І патыліцу паскроб,
Пахрысціў прышчавы лоб.
«Цёмна... Месяц не ўзыходзіць.
Нам агеньчык не зашкодзіць,
Начаваць было б лягчэй,
Ноч прайшла б куды хутчэй.
Але стойце! Мне здаецца,
Што дымок вунь светлы ўецца...
Ды дальбог жа! Так і ёсць...
Моцна бліскае там штось.
Ванька, дружа-непаседа,
Ты ж бы злётаў і разведаў!
Крэмень недзе я згубіў
Ды і крэсіва забыў».
Сам жа думае Даніла:
«Каб цябе там прыдушыла!»
А Гаўрыла прашаптаў,
На агеньчык паказаў:
«Мо разбойнікі начуюць?
Ваньку схопяць, закатуюць».
Не пачуў Іван яго:
«Пагляджу пайду агонь!»
Ах, канёчак-гарбуночак,
Ты гатовы ўдзень і ўночы
Несці Ваньку на сабе,
З тропу чорт сам не саб'е.
Міг - і ён без стомы-зморы
Ўзвіўся, як страла, угору.
Свішча, гікае Іван,
А канёк - як ураган.
Захрысціўся брат Гаўрыла:
«Мо нячыстая ў ім сіла?»
А святло зырчэй, зырчэй,
Гарбунок усё бліжэй.
Як удзень, відно ўсё ў полі.
Прыпыніліся паволі...
«Што тут можа гэтак ззяць?
Тут святла на шапак пяць, -
Наш Іван даецца дзіву: -
Будзе розуму спажыва! -
Ні цяпла, ні дыму тут...
Вось праява! Вось дык цуд!
Можа, чорт расклаў агонь?» -
Ванька выставіў далонь.
«Стой! - сказаў канёк на вушка: -
Бач - ляжыць пяро Жар-птушкі.
Ты не ўздумай яго браць,
Давядзецца гараваць!
Многа-многа неспакою
Прынясе яно з сабою».
«Скажаш ты... - бурчыць Іван. -
Хочаш дурня ўвесці ў зман?»
З лапця выцягнуў анучу,
Стаў пяро Жар-птушкі ўкручваць.
Спрытна ў шапку прыхаваў,
Да братоў канька пагнаў.
«Бачыў, - кажа, - пень гарэлы,
Але цалкам не сатлелы.
Там адзін вугельчык тлеў,
Дык я дзьмуў - ледзь не самлеў.
Думаў, лопну ад натуті,
Гнуць лягчэй, здаецца, дугі.
Думаў, выйдзе з мяне дух.
Не раздзьмуў... Агонь патух».
Два браты ўсю ноч не спалі,
З хлопца-дурня рагаталі.
Ваня ж брык пад воз, як сноп,
І да раніцы прахроп.
Паўставалі рана-рана,
Паднялі з каньком Івана...