Толькі цар устаў, памыўся,
Спальнік да яго з'явіўся.
Аб падлогу грук ілбом -
Аж уздрыгвае ўвесь дом.
«Я з павіннай галавою,
Цар, схіліўся прад табою.
Гаварыць мне загадай,
За дзярзоту не карай». -
«Гавары без выкрунтасаў,
Я не маю многа часу, -
Пазяхае, хрысціць рот. -
Бо не сядзеш цэлы год,
Як бізун усмак паходзіць,
Хоць я добры па прыродзе...» -
«Злітуйся, вялікі цар!
Я не нейкі там махляр.
Як схлушу - Гасподзь скарае.
Ад цябе Іван хавае
Не каштоўнасць-серабро -
Жараптушчына пяро!» -
«Ах ён, злодзей распракляты!
Больш, чым я, ужо багаты?!
Нам відаць яго віна.
Ох, заробіць бізуна!» -
«І другая непрыемнасць... -
Спальнік голасам таемным,
Як пляткарык плеткару,
Шэпча бацюхну цару: -
А Іван наш... Ох, Іване!
Выхваляўся, што дастане,
Абы царскі меў загад,
І Жар-птушку для палат».
Спальнік выгнуўся дугою
І ў запазуху рукою
Лезе, дастае пяро -
Небывалае дабро! -
І кладзе цару на ложак:
«Гляньце, ззяе як прыгожа!»
На калені гэпнуў зноў.
Цар да ложка падышоў,
І глядзеў, і любаваўся,
Ці то плакаў, ці смяяўся,
На язык пасмакаваў
І ў куфэрачак схаваў.
«Гэй! Паклікаць дурня Ваню!»
І пасыльныя дваране
Паімчаліся барзджэй,
Брык! - упалі ля дзвярэй,
Ды галовамі ўсе разам
Стук-грук! - нібы па заказу.
Цар з іх гэтак рагатаў -
Ледзь жывот не надарваў,
Аж да колікаў, знямогі...
Тыя ўскочылі на ногі
І, каб зноўку насмяшыць,
Вырашылі паўтарыць.
Добры цар з такой нагоды
Шапкі даў - узнагароды.
Слугі зноў гуртом пабеглі -
Ды не ўпалі больш, не леглі.
Да канюшні прыбягаюць,
Дзверы насцеж расчыняюць
І нагамі пад бакі:
«Уставай, сякі-такі!»
Толькі Ваня іх не чуе,
Спіць сабе, храпе-начуе.
Разбудзілі, як мятла
Бой з Іванам павяла.
Як прачнуўся, было злосці
Аж паўнюсенькія косці:
«Як вазьму вас у бічы,
То расквашу ўсім лычы!
Вы адкуль! І хто такія?» -
«Памаўчы! Заробіш кія!
Цар аддаў такі загад,
Каб з'явіўся на даклад». -
«Вельмі трэба - пачакае...» -
Мые твар свой, выцірае,
Чысціць боты і кафтан,
Пояс наматаў на стан
Акуратна, моцна, туга,
Сунуў за яго і пугу.
Не пайшоў - нібы паплыў,
Выгляд горды ў Вані быў.
І як толькі заявіўся,
Нізка ў ногі пакланіўся.
Кашлянуў і папытаў:
«Ты нашто мяне падняў?
Ты ж парушыў, цар, дамову...»
Цар нахмурыў грозна бровы.
Ён ускочыў і: «Маўчаць! -
Як пачаў, пачаў крычаць. -
Ты адказваць мне павінен!
Я ж табе ні ў чым не вінен!
Царскае схаваў дабро -
Жараптушчына пяро?!
Я не цар ужо - баярын?!
Ах ты, нехрысць! Ах, татарын!»
Тут Іван махнуў рукой:
«Ціха, бацюхна! Пастой!
Я ж і шапкі не паказваў,
І нікому не расказваў.
Як жа ў тайну ты пранік?
Ты не цар, а чараўнік!» -
«Мне не трэба гэта слава.
Дзе пяро? Адказвай жвава!» -
«Адкажу: няма пяра.
Цуд не выламлю з рабра,
Пра яго не чуў ніколі...»
Тут як крыкне цар: «Даволі!
Ты мне болей не пярэч,
Бо зляціць галоўка з плеч!..
Ці згнаю цябе ў астрозе!
Закатую!» - і ў знямозе
Цар куфэрак адчыніў:
Бляск усіх і асляпіў!
«Ну, круцель, цяпер што скажаш
За хлусню цябе я спляжу!» -
«Ох, даруй мне, бацька цар,
Перажыць мне дай удар.
Больш хлусіць, табе клянуся,
Нават крышку не вазьмуся».
І зваліў яго спалох,
Пластам на падлогу лёг.
«Першым разам я дарую.
Але потым, як пачую
Ад цябе крутню-мутню,
Галаву з плячэй сатну.
Я такі! Паверыць можаш.
Але ты мяне трывожыш:
Ты хваліўся птушку Жар
Раздабыць, прынесці ў дар,
Каб аздобіць мне святліцу». -
«Цар, даруй мне! Небыліца!
Нехта зноў табе наплёў.
Я паклясціся гатоў -
Не хваліўся я нікому!
Пра пяро - то тут самому
Мне няёмка. А пра Жар...
Што ты, што ты, валадар!
Птушку гэтую не ведаў,
Не хачу наклікаць бедаў». -
«Ты спрачацца?! Ах, халоп!
Ды табе за гэта ў лоб!.. -
Аж затрос цар барадою. -
На зямлі ці пад вадою
Насаджу на кол цябе.
Так рашаю. Не саб'е
Ўбок ніхто мяне ніколі.
Цар я! Не цярплю сваволю!
Ды не думай, я не кат.
Вось канкрэтны мой загад:
Тыдні тры даю на ловы.
І каб дар той адмысловы,
Каб Жар-птушку мне прынёс.
Сам рашаеш ты свой лёс!
Вон, халоп!»
Іван у слёзы:
Ведаў царскія пагрозы.
У адрыну да дружка
Ён пайшоў, да гарбунка.