Oy atmosferani o‘ziga tortishi natijasida havo okeani ham Oyga qarab talpinadi. Shunday qilib, havo qatlamlari harakatga keladi. Bunday ko‘tarilish va qaytishlar vaqtida kuchli ionlashgan gaz zarrachalarining ishqalanishi yuz beradi. Shuning uchun ham atmosferaning yuqori qatlamlari radio to‘lqinlarini yaxshi o‘tqazadi. Atmosferaning mana shu kuchli ionlashgan qatlamlarida, ularning Yerning x «agnit xmaydoniga iisbatan harakati vaqtida, xuddi o‘tkazgichdagiday, Fukoning induksion toki hosil bo‘ladi.
Shunday qilib, tabiatda atmosfera harakati tufayli Yerping magnit holatiga ta’sir qiluvchi o‘ziga xos dinamomashina ishlab turadi. Bu hodisa magnitograflarning yozuvlarida qayd etilgan.
Bu ulkan mashinaning, bu o‘ziga xos «xmangu dvigatel» ning ishini o‘rganib, atmosferadagi elektr quvvati xazinasi bit mas-tuganmas, degan qarorga keldik. Bu xazina insoniyatiing elektr quvvatiga bo‘lgan ehtiyojini ortigi bilan qondiradi, faqat ana shu quvvatdan foydalana bilish kerak.
Siz ko‘rib turgan narsalar — hali ishning ibtidosi. Raketalar xuddi leyden bankalari singari o‘ziga elektr quvvatini to‘playdigan maxsus ignalar bilan qoplangan. Keyin qabul qiluvchi stansiya joylashgan kimsasiz bo‘shliqda «yashin» chaqnaydi. Stansiyaga sim bilan metall sharlar ulangan. Bu sharlar stansiyadan ancha balandda turadi.
Hozir biz ulkan atmosfera stansiyasini qurishga kirishyapmiz. Uniig ishi batamom avtomatlashtiriladi. Stratosferada bir-biriga sim bilan bog‘langan doimiy, qo‘zgalmas qurilmalar o‘rnatamiz. Bu qurilmalar elektr quvvatini yig‘ib, havoning ionlashgan ustuni orqali Yerga jo‘natadi. Odamlar Yer yuzini qayta qurish uchun zarur bo‘lgan bitmas-tuganmas energiya manbaiga ega bo‘ladilar.
Yana qorong‘ilik, sukunat… Keyin yashil nur yondi. U astasekin qizg‘ish tusga kirdi. Tong. Olmalar gullab yotibdi. Yeshgina juvon bolasini ko‘tarib turibdi. Bola porloq kunni olqishlayotganday qo‘llarini silkitadi…
Manzara uzildi.
Birdan ko‘z oldimda bepoyon bo‘shliqda uchib borayotgan Yer planetasi namoyon bo‘ldi. Qulogimga tantanavor x «uzika sadosi eshitildi. Yer bora-bora uzoqlashib, kichkina yulduzga aylandi. Muzika sadosi esa tobora pasayib, oxiri so‘ndi. Shu bilan seans tugadi. Lekin men uzoq vaqt ko‘zlarixmni yuxadgancha taassurotlar iskanjasida yotdixm.
Ha, Tonya menga, siz o‘z ishingiz bilan o‘ralashib qolgansiz, deb haq gapni aytgan ekan. Jahon revolyutsiyasidan so‘ng butun dunyoda hayot qanchalik o‘zgarib ketganini mana endigina his qildixm: qanday ishlar amalga oshirilgan-a! Ularning ko‘lamini aytmaysizmi! Bu hali ilk taassurotlar, xolos. Oldinda meni yana nimalar kutayotganikin?..
X. DIREKTOR HUZURIDA
Direktorning kabineti men ko‘rgan boshqa xonalardan bir oz farq qilardi. Deraza oldiga g‘oyat yupqa alyumindan yasalgan stol qo‘yilgan. Stol ustida — papkalar, ichki telefon apparatlari, radio va raqamlar yozilgan talay tugmachalar. Stol yonida — kitob va papkalarga mo‘ljallangan aylanxma javon. Yulduzda sun’iy ravishda andak og‘irlik kuchi hosil qilingan edi, binobarin, narsalar bir yerda turaverardi, lekin ularga sal qo‘l tegishi bilan har tarafga to‘zg‘ib ketishardi. Shuning uchun haxu! ular avtoxmatik qisqichlar bilan biriktirib qo‘yilgan edi.
Stol ortida yengil alyuxyain kresloda direktor o‘tirardi. U kresloga o‘zini belidan kaxyaar o‘tkazib boglab olgan edi.
Direktor — oftobda qoraygan, ikki yuzi qip-qizil, qirgiyburun, katta-katta qora ko‘zlaridan aql yog‘ilib turuvchi uttiz yoshlardagi kishi edi? U egniga yengil, keng-mo‘lgina kostyum pyib olgandi? Direktor menga ochiq chehra bilan bosh irg‘ab (Ketsda qo‘l olib so‘rashilxmaydi), so‘radi:
— Bizning sharoitimizda o‘zingizni qanday his qilyapsiz? Kislorod yetishmasligidan qiynalmayapsizmi?
— Ko‘nika boshlayapman shekilli, — javob berdim x-yayen. — Lekin bu yer juda salqin ekan. Havo ham Yerning eng baland tog‘liqlaridagiga o‘xshab siyrak.
— Odatlanmaganlikdan, — dedi u. — Ko‘rib turibsiz, men o‘ chimni juda yaxshi his etyapmai. Yerdagidan haxi yaxshi. U yerda men o‘limga mahkum etilgan edil — silning uchinchi bosqichidan Kesh tupurardim. Raketaga ham naq bo‘lmasa zaxugbilda olib chiqishayozdi. Hozir otday bo‘lib ketdixm. Kets Yulduzining fazilati faqat shugina emas. Bu tengi yo‘q kurort. Uning yerdagi kurortlardan afzalligi shundaki, bu yerda har bir kishi uchun zurur bo‘lgan iqlimni yaratish muxmkin.
— Shunday qattiq saralashga qaramay sil ahvolingiz bilan sizni qanday qilib Ketsga qabul qilishdi? — ajablandim xugen.
— Kerakli odam uchun istisno qilishgan-da, — dedi kulib direktor. — Meni maxsus sanitar raketasida jo‘natishdi, bu yerda esa kasallikning so‘nggi izlari tugagunga qadar alohida xonada saqlashdi. Vrachixugiz, hurmatli Anna Ignatyevna Meller, suyak sili bilan og‘rigan bexuyurlar uchun xugaxsus havo sanatoriylari tashkil etish harakatida yuribdi. U tajribalar ham qilib ko‘rdi — natijalar juda yaxshi. Sildan chiriyotgan suyaklarga mutlaqo tegilxmaydi. Gips karavotlari haxm, mayib belni ichdan bog‘laydigan serbar belboglar ham, qo‘ltiqtayoq ham yo‘q. Quyoshiing ultrabinafsha nurlari istaganingizcha. Teri erkin nafas oladi. Dengiz havosi. Bizning sharoitimizda buni yaratishdan osoni yo‘q. Osoyishtalik, ovqat yetarli. Tuzalishiga umid qolxmagan bexugorlar ham qisqa muddatda shifo topib ketadi.
— Lekin bu odamlar uchun Yerga qaytish xavfli bo‘lsa kerak?
— Kasallik o‘tgan bo‘lsa, hech qanday xavf yo‘q. Yerga qaytg. tilarning ko‘pchiligi hozir sog‘-saloxmat yurishibdi. Biz boshqa ga p larga alaxsib ketdik. Asosiy xiasalaga o‘taylik… Xo‘sh, o‘rtoq Drtemyev, biologlar bizga juda ham zarur. Istaganingizcha ish topiladi. Birinchi navbatda Yulduzni o‘z orynjereyaxmizda yetishtirilgan meva va sabzavot bilan ta’xminlashni yo‘lga qo‘yish kerak. Hozircha bu ishni «bog‘bon» ix «iz Andrey Pavlovich Shlikov nxshi uddalab turibdi, lekin biz fazodagi mulkimizni tobora kengaytiryapmiz. Yerda odamlar faqat to‘rt toxugoiga — sharqqa, garbga, shimol va janubga qarab siljiydilar. Bu yerda esa yuqoriga va pastga — qisqasi, hamma tomonga qarab quloch otish mumkin. Biz asta-sekin turli xil yordaxmchi korxonalar bilan boyiymiz. Yangi oranjereya quryapmiz. Unda Shlikovning yordamchisi — Kramer ishlaydi.
— Men u kishini taniyman.
Direktor bosh silkidi.
— Juda soz… — davom etdi u qalam ushlab turgan qo‘lini ko‘tarib.
Qalam uning barmoqlari orasidan sirg‘alib chiqib, yonginamdan o‘tib ketdi. Men uni ilib olmoqchi bo‘lgan edim, oyoqlarim poldan ko‘tarilib, havoda muallaq turib qoldim. Bir minutlardan keyingina tovonim «pol» ga tegdi.
— Bu yerdagi narsalar o‘jar, qochishning payidan bo‘lishadi, — hazil qildi direktor. — Shunday qilib, deyarli to‘la vaznsizlik sharoitida meva va sabzavot yetishtiramiz. Biolog qarshisida qanday ajoyib masalalar tugilishini tasavvur qilib ko‘ring-a. O‘simliklarda og‘irlik kuchi bo‘lmaganda geotropizm qanday kechadi? To‘qimalarning bo‘linishi, modda almashinuvi, shiraning harakati qanday yuz beradi? Ultra qisqa nurlar qanday ta’sir ko‘rsatadi? Kosmik nurlar-chi? Eh-ha, hammasini sanab chiqish qiyin! Shlikov kashfiyot ketidan kashfiyot ochyapti. Hayvonlar-chi? Biz ularni ham parvarish qilamiz. Hozirning o‘zidayoq tajriba qilinayotgan bir necha jonivorlarimiz bor. Axir fazodagi bunday laboratoriya — o‘z ishini sevgan olim uchun bir xazina-ku. Ko‘rib turibman, sizning ham ko‘zlaringiz chaqnab ketyapti.
Men o‘z ko‘zlarimni ko‘rmasdim, lekin direktorning gaplari menga juda ta’sir qilgan edi. Rostini aytsam, shu tobda faqat Armanistonni emas, hatto Tonyani ham unutib qo‘ygan edim.
— Tezroq ishga kirishsam, — dedim men.
— Ertagayoq kirishasiz, — javob berdi direktor. — Faqat hozircha bu yerda, oranjereyada emas. Oyga ilmiy ekspeditsiya uyushtiryapmiz. Keksa astronomimiz Fyodor Grigoryevich Tyurin, geolog Boris Mixaylovich Sokolovskiy va siz uchasiz.