Kaj liajn vortojn akompanis la resono de la marteloj, per kiuj oni alnajladis la manojn kaj piedojn de la viktimoj. Ĉiam pli da krucoj staris sur la areno, kaj li, turninte sin al la aro de tiuj, kiuj staris ankoraŭ, ĉiu ĉe sia lignaĵo, parolis plu:
— Mi vidas malfermitan ĉielon, sed mi vidas ankaŭ abismon malfermitan… Mi mem ne scias, kiel mi respondos por mia vivo antaŭ la Sinjoro, kvankam mi kredis kaj malamis malbonon, kaj ne morton mi timas, sed leviĝon el mortintoj, ne torturon, sed juĝon, ĉar venas la tago de l’ kolero…
Tiam subite el inter la pli proksimaj benkoj aŭdiĝis iu voĉo trankvila kaj solena:
— Ne la tago de l’ kolero, sed la tago de l’ kompato, la tago de l’ savo kaj feliĉo, ĉar mi diras al vi, ke Kristo akceptos vin ĉiujn, konsolos kaj sidigos ĉe sia dekstra flanko. Fidu, ĉar jen la ĉielo malfermiĝas antaŭ vi.
Je tiuj ĉi vortoj ĉiuj okuloj turnis sin al la benkoj; eĉ tiuj, kiuj jam pendis sur la krucoj, levis la palajn, martirajn kapojn kaj komencis rigardi al la parolanto.
Kaj ĉi tiu proksimiĝis al la barilo, ĉirkaŭanta la arenon, kaj komencis krucosigni ilin.
Krispo etendis al li la brakon, kvazaŭ volante lin admoni, sed, ekvidinte lian vizaĝon, li mallevis la manon, poste liaj genuoj fleksiĝis kaj la buŝo elflustris:
— Paŭlo la apostolo!
Je grandega miro de la cirka servistaro genuiĝis ĉiuj, kiujn oni ĝis nun ne alnajlis, kaj Paŭlo el Tarso turnis sin al Krispo, dirante:
— Krispo, ne minacu al ili, ĉar jam hodiaŭ ili estos kun ci en la paradizo. Ci opinias, ke ili povas esti kondamnitaj? Sed kiu ilin kondamnos? Ĉu tion faros Dio, kiu oferis pro ili sian Filon? Ĉu Kristo, kiu mortis pro ilia savo, kiel ili mortas pro lia nomo? Kaj kiel povas kondamni Tiu, kiu amas? Kiu kulpigos la elektitojn de Dio? Kiu diros pri tiu ĉi sango: Malbenita?
— Sinjoro, mi malamis malbonon, — respondis la maljuna pastro.
— Kristo ordonis ami la homojn pli multe ol malami malbonon, ĉar la fundamento de lia instruo estas amo, ne malamo.
— Mi pekis en la horo de la morto, — respondis Krispo.
Kaj li komencis bati sian bruston.
Subite administranto de la benkoj proksimiĝis al la apostolo kaj demandis:
— Kiu estas ci, kiu parolas al la kondamnitoj?
— Roma civitano, — respondis trankvile Paŭlo.
Poste, turninte sin al Krispo, li diris:
— Fidu, ĉar difavora estas ĉi tiu tago, kaj mortu en paco, servanto de Dio.
Du negroj proksimiĝis en ĉi tiu momento al Krispo por meti lin sur la trabojn, sed li rigardis ankoraŭ fojon ĉirkaŭen kaj ekkriis:
— Fratoj miaj, preĝu pro mi!
Kaj lia vizaĝo perdis la kutiman severecon, la ŝtonaj trajtoj alprenis la esprimon de trankvilo kaj dolĉeco. Li mem etendis la manojn laŭlonge de la krucbrakoj, por faciligi la laboron, kaj, rigardante rekten en la ĉielon, komencis preĝi fervore. Li ŝajnis nenion senti, ĉar kiam la najloj enprofundiĝadis en liajn manojn, plej eta tremo ne ekskuis lian korpon, nek aperis sur lia vizaĝo ia dolorgrimaco: li preĝis, dum oni alnajlis liajn piedojn, li preĝis, dum oni levis la krucon kaj piedpremis la teron ĉirkaŭe.
Nur kiam la amasoj kun rido kaj ekkrioj komencis plenigi la amfiteatron, la brovoj de la maljunulo iom kuntiriĝis, kvazaŭ li kolerus, ke la idolana popolo konfuzas al li la trankvilon kaj pacon de la dolĉa morto.
Sed jam antaŭe oni levis ĉiujn krucojn tiel, ke sur la areno elkreskis kvazaŭ arbaro kun homoj, pendantaj sur la arboj. Sur la brakojn de la krucoj kaj sur la kapojn de la martiroj faladis la brilo de la suno, kaj sur la arenon — densaj ombroj, formantaj kvazaŭ nigran, implikitan kradon, meze de kiu trabriladis flava sablo. Tio estis spektaklo, en kiu la tuta plezuro de la popolo konsistis en observado de la malrapida agonio. Sed neniam ĝis nun oni vidis tian densaĵon da krucoj. La areno estis tiel ŝtopita per ili, ke la cirka servistaro apenaŭ povis trapuŝi sin inter la krucoj. Ĉe la rando pendis plejparte virinoj, sed Krispon, kiel ĉefulon, oni starigis preskaŭ tuj antaŭ la imperiestra podio, sur grandega kruco, ĉirkaŭplektita de malsupre per lonicero. Neniu el la viktimoj mortis ankoraŭ, sed kelkaj el tiuj, kiujn oni alnajlis unue, svenis. Neniu ĝemis kaj neniu vokis kompaton. Kelkaj pendis kun kapoj klinitaj sur la ŝultrojn aŭ mallevitaj sur la brustojn, kvazaŭ lulitaj al dormo; aliaj kvazaŭ en medito, aliaj, rigardante ankoraŭ la ĉielon, movis mallaŭte la lipojn. En tiu terura arbaro da krucoj, en tiuj etenditaj korpoj, en la silento de la viktimoj estis tamen io terura. La popolo, kiu, sata post la festeno kaj ĝoja, eniradis la cirkon kun ekkrioj, eksilentis, ne sciante, sur kiu korpo fiksi la okulojn kaj kion pensi. La nudeco de la streĉitaj virinaj figuroj ĉesis eksciti ĝian voluptemon. Oni ne faris eĉ la kutimajn vetojn pri tio, kiu mortos pli baldaŭ, kiujn oni faradis ordinare, se sur la areno aperadis malpli granda nombro da kondamnitoj. Ŝajnis, ke ankaŭ Nerono enuas, ĉar, turninte la kapon flanken, li bonigadis sur si kolĉenon per maldiligenta gesto, kun vizaĝo apatia kaj dormema.
Subite la kontraŭe pendanta Krispo, kiu antaŭ momento havis okulojn fermitajn, kiel homo sveninta aŭ agonianta, malfermis ilin kaj komencis rigardi Neronon.
Lia vizaĝo alprenis denove esprimon tiel senindulgan kaj la rigardo ekflamis per tia fajro, ke la aŭgustanoj komencis flustri inter si, montrante lin per la fingroj, kaj fine Nerono mem turnis al li la atenton kaj pezmove levis la smeraldon al la okulo.
Sekvis kompleta silento. La okuloj de la spektantoj estis fiksitaj sur Krispo, kiu penis movi la dekstran manon, kvazaŭ li volus deŝiri ĝin de la trabo.
Post momento lia brusto ekŝvelis, la ripoj kurbiĝis eksteren kaj li komencis krii:
— Patrinmurdinto! Ve al ci!!
La aŭgustanoj, ekaŭdinte la senpardonan insulton, celitan al la sinjoro de la mondo antaŭ milhomaj amasoj, ne kuraĝis spiri. Ĥilono rigidiĝis. Nerono ektremis kaj ellasis la smeraldon el la fingroj.
Ankaŭ la popolo retenis la spiron en la brusto. La voĉo de Krispo sonis ĉiam pli potence en la tuta amfiteatro:
— Ve al ci, kiu murdis la edzinon kaj fraton, ve al ci, Antikristo! Abismo malfermiĝas antaŭ ci, morto etendas al ci siajn manojn kaj tombo cin atendas. Ve al ci, viva kadavro, ĉar ci mortos en teruro kaj estos kondamnita por eterne!!!
Kaj ne povante deŝiri la alnajlitan manon de la ligno, terure streĉita, timiga, dum la vivo ankoraŭ simila al skeleto, senpardona kiel la destino, li skuis la blankan barbon super la podio de Nerono, disŝutante kune per la movoj de la kapo rozajn petalojn el la plektaĵo metita sur lian kranion.
— Ve al ci, murdisto! Tropleniĝis cia mezuro kaj proksimiĝas cia horo!!!
Ĉe tio li faris lastan fortostreĉon: ŝajnis dum momento, ke li deŝiros la manon de la kruco kaj etendos ĝin minace super la imperiestro, sed subite liaj malgrasaj brakoj longiĝis ankoraŭ pli, la korpo malstreĉiĝis malsupren, la kapo falis sur la bruston, kaj li mortis.
En la kruca arbaro la malfortaj jam komencis endormiĝi por eterne.
Ĉapitro 59ª
— Sinjoro, — parolis Ĥilono, — nun la maro estas kiel olivoleo kaj la ondoj ŝajnas dormi … Ni iru Aĥajon. Tie cin atendas la famo de Apolono, tie cin atendas laŭrokronoj, triumfoj, tie la homoj adoros cin kiel dion kaj la dioj cin akceptos kiel sian egalulon, dum ĉi tie…
Kaj li interrompis, ĉar lia malsupra lipo komencis tremi tiel forte, ke la vortoj ŝanĝiĝis en nekompreneblajn sonojn.
— Ni iros, kiam la cirkoludoj estos finitaj, — respondis Nerono. — Mi scias, ke eĉ nun kelkaj jam nomas la kristanojn [315]. Se mi forveturus, komencus ĝin ripeti ĉiuj. Kial ci timas, putra fungo?
Dirinte ĉi tion, li sulkigis la frunton, sed komencis rigardi Ĥilonon per demandaj okuloj, kvazaŭ atendante de li klarigon, ĉar li mem ŝajnigis nur trankvilon. Dum la lasta spektaklo li mem ektimis la vortojn de Krispo kaj, reveninte hejmen, ne povis endormiĝi pro furiozo kaj honto, sed kune pro timo. Subite la superstiĉa Vesteno, kiu aŭskultis silente ilian interparolon, rigardis ĉirkaŭen kaj diris per mistera voĉo:
[315]
Du signifoj:
a) Laŭvorte: «senkulpaj, sendanĝeraj korpoj» — do, ĉi-okaze «senkulpaj viktimoj».
b) Frutempa (poste forlasita) nomo de la kristanoj (la prapekon de kies korpoj forlavis Kristo).