Ho Petronio, ci ja vidis, kiom da konsolo kaj persisto en mizero, kiom da pacienco kaj kuraĝo kontraŭ la morto donas ĉi tiu instruo, venu do kaj vidu, kiom da feliĉo ĝi donas en la ordinaraj, ĉiutagaj horoj de nia vivo. Vidu, la homoj ne konis ĝis nun Dion, kiun ili povus ami, tial do ili ne amis unu alian kaj tio estis la fonto de ilia mizero, ĉar, kiel lumo el la suno, tiel la feliĉo venas el amo. Ne instruis al ili tiun veron leĝodonantoj, nek filozofoj, kaj ĝi estis nek en Grekujo, nek en Romo, kaj se mi diras: nek en Romo, ĝi signifas: nek sur la tuta tero. La seka kaj malvarma instruo de la stoikistoj, kiu altiras virtulojn, hardas la korojn, kiel glavojn, sed pli ĝuste indiferentigas ilin anstataŭ bonigi.
Sed por kio mi diras tion al ci, kiu studis pli multe kaj komprenas pli multe ol mi. Ja ankaŭ ci konis Paŭlon el Tarso kaj ofte ci longe kun li parolis, do ci scias plej bone, ĉu kontraŭ tiu vero, kiun li proklamis, ĉiuj instruoj de viaj filozofoj kaj retoroj ne estas kiel pereemaj sapvezikoj kaj kiel vanaj sonoj sen signifo. Ĉu ci memoras la demandon, kiun li faris al ci: „Kaj se la imperiestro estus kristano, ĉu vi ne sentus vin pli sekuraj, pli certaj pri la posedo de tio, kion vi posedas, liberaj de timoj kaj trankvilaj pri via vivo?“ Sed ci diris al mi, ke nia vero estas malamiko de la vivo, kaj nun mi respondas al ci, ke se mi ripetadus de la komenco de la letero tiujn ĉi tri vortojn: „Mi estas feliĉa!“ mi ankoraŭ ne sukcesus esprimi al ci mian feliĉon. Ci diros al mi je tio, ke mia feliĉo estas en Ligia! Jes, kara! Tial, ke mi amas ŝian senmortan animon kaj ke ni amas unu la alian en Kristo, kaj en tia amo ekzistas nek disiĝo, nek perfidoj, nek ŝanĝoj, nek maljuneco, nek morto. Ĉar kiam pasos la juneco kaj beleco, kiam velkos niaj korpoj kaj venos la morto, la amo daŭros, ĉar daŭros la animoj. Antaŭ ol miaj okuloj malfermiĝis al la lumo, mi estis preta por Ligia meti fajron al la propra domo, sed nun mi diras al ci: mi ŝin ne amis, ĉar ami instruis min nur Kristo. Li estas la fonto de feliĉo kaj trankvilo. Ne mi diras tion, sed la realeco mem. Komparu viajn voluptojn, spicitajn per timo, viajn ĝuojn, malcertajn pri la morgaŭo, viajn orgiojn, similajn al enterigaj festenoj, kun la vivo de la kristanoj, kaj ci trovos pretan respondon. Sed por ke ci povu kompari pli bone, venu al niaj montetoj, al niaj ombrodonaj olivarbaroj, al niaj hederkovritaj bordoj. Ĉi tie atendas cin trankvilo, kiun ci delonge ne spertis, kaj la koroj, kiuj cin vere amos. Ci, havante animon noblan kaj bonan, devus esti feliĉa. Cia penetrema intelekto scios ekkoni la veron, kaj kiam ci ĝin ekkonos, ci ĝin ekamos, ĉar oni povas eble esti ĝia malamiko, kiel Nerono kaj Tigeleno, sed esti pri ĝi indiferenta scipovas neniu. Ho, mia Petronio, kune kun Ligia mi ĝojas pro la espero, ke baldaŭ mi cin revidos. Restu en sano kaj alvenu!»
Petronio ricevis la leteron de Vinicio en Kumo, kien li estis irinta kun la aliaj aŭgustanoj, sekvintaj Neronon. Lia multjara batalado kontraŭ Tigeleno estis venanta al la fino. Petronio sciis, ke li devas en ĝi perei, kaj li komprenis la kaŭzojn. Laŭgrade kiel Nerono faladis ĉiutage pli malalten en la rolo de histriono, arlekeno kaj ĉaristo, laŭgrade kiel li profundiĝadis ĉiam pli en degeneran, abomenan kaj kune krudan diboĉadon, la altgusta «» iĝadis por li nur ŝarĝo. Eĉ kiam Petronio silentis, Nerono vidis en lia silento mallaŭdon, kiam li laŭdis, li vidis mokon. La brila patricio incitis lian memamon kaj ekscitis ĵaluzon. Liaj riĉaĵoj kaj mirindaj artverkoj iĝis objekto de avido tiel de la regnestro, kiel de la ĉiopova ministro. Oni ŝparis lin ĝis nun pro la vojaĝo en Aĥajon, en kiu lia gusto, lia kompetenteco pri la grekaj aferoj povis esti utilaj. Sed iom post iom Tigeleno komencis persvadi al Nerono, ke Karinato eĉ superas per la gusto kaj scio Petronion kaj ke li scipovos aranĝi en Aĥajo cirkoludojn, akceptojn, kaj triumfojn pli bone ol Petronio. De tiu momento Petronio estis perdita. Oni ne kuraĝis tamen sendi al li la verdikton en Romo. Same Nerono kiel Tigeleno memoris, ke tiu kvazaŭ malhardita estetikulo, «ŝanĝanta nokton en tagon», okupita nur per voluptoj, arto kaj festenoj, kiam li estis prokonsulo en Bitinio kaj poste konsulo en la ĉefurbo, elmontris mirindan laboremon kaj energion. Oni opiniis lin kapabla je ĉio, kaj oni sciis, ke en Romo li posedas amon ne nur de la popolo, sed ankaŭ de la pretorianoj. Neniu el la konfidatoj de Nerono povis antaŭvidi, kiel li kondutus en tiu okazo, ŝajnis do pli prudente ellogi lin el la urbo kaj atingi lin nur en provinco.
Tiucele li ricevis inviton, ke kune kun la aliaj aŭgustanoj li venu en Kumon, kaj li, kvankam li suspektis la ruzon, iris, eble por ne elmontri malkaŝan kontraŭstaron, eble por montri ankoraŭfoje al la imperiestro kaj al la aŭgustanoj vizaĝon gajan, liberan de ĉiaj zorgoj, kaj triumfi lastan antaŭmortan venkon kontraŭ Tigeleno.
Dume ĉi tiu akuzis lin tuj pri amikeco kun la senatano Sceveno, kiu estis la animo de la konspiro de Pizono. La sklavojn de Petronio, restintajn en Romo, oni malliberigis, la domon oni ĉirkaŭigis per pretoria gardo. Sed li, eksciinte pri tio elmontris nek timon, nek eĉ embarasitecon, kaj diris kun rideto al la aŭgustanoj, kiujn li gastigis en sia propra belega vilao en Kumo:
— Ahenobarbo ne ŝatas rektajn demandojn, do vi vidos, kiel li konfuziĝos, kiam mi demandos lin, ĉu laŭ lia ordono oni malliberigis mian domanaron en Romo.
Poste li anoncis al ili festenon antaŭ la «malproksima vojaĝo» kaj estis ĝuste faranta la preparojn, kiam alvenis la letero de Vinicio.
Petronio, ricevinte ĝin, iom enpensiĝis, post momento tamen lian vizaĝon lumigis la kutima sereneco kaj vespere en la sama tago li reskribis la jenon:
«Mi ĝojas vian feliĉon kaj admiras viajn korojn, mia kara, ĉar mi ne supozis, ke du geamantoj povas memori pri iu tria kaj malproksima. Vi dume ne nur min ne forgesis, sed vi volas eĉ venigi min en Sicilion por dividi kun mi vian panon kaj vian Kriston, kiu, kiel ci skribas, tiel grandanime malavaras al vi la feliĉon.
Se tiel estas, adoru lin. Mi pensas, mia kara, ke Ligian redonis al ci ankaŭ parte Urso kaj parte la Roma popolo. Se la imperiestro estus alia homo, mi kredus eĉ, ke oni ĉesigis la persekutadon pro tiu cia boparenceco kun li, kiun ci ŝuldas al tiu nepino, kiun Tiberio siatempe edzinigis al unu el Vinicioj. Se ci tamen opinias, ke tion kaŭzis Kristo, mi ne diskutos kun ci. Jes! Ne avaru al li oferdonojn. Ankaŭ Prometeo sin oferis por la homoj — sed ho ve! Prometeo estas laŭdire nur elpensaĵo de la poetoj, dume kredindaj homoj diris al mi, ke ili vidis Kriston per siaj okuloj. Mi pensas kune kun vi, ke li estas la plej honesta el la dioj.
La demandon de Paŭlo el Tarso mi memoras kaj konsentas, ke, se, ekzemple, Ahenobarbo vivus laŭ la instruo de Kristo, eble mi havus tempon por veni al vi sur Sicilion. Tiam, en la ombro de ĉefontaj arboj, ni interparolus pri ĉiuj dioj kaj pri ĉiuj veroj, kiel iam la grekaj filozofoj. Hodiaŭ mi devas doni al ci mallongan respondon.
Nur du filozofojn mi volas koni: unu nomas sin Pirono, la alia Anakreonto. La ceterajn kun la tuta skolo de la grekaj kaj niaj stoikistoj mi povas cedi al ci por malalta prezo. La vero loĝas ie tiel alte, ke la dioj mem ne povas ĝin vidatingi de la supro de Olimpo. Al ci, mia kara, ŝajnas, ke via Olimpo estas ankoraŭ pli alta, kaj starante sur ĝi, ci vokas al mi: „Suriru, kaj ci vidos tian panoramon, kian ci ne vidis ĝis nun“. Sed mi respondas al ci: „Amiko, mi ne havas krurojn!“ kaj kiam ci legos ĉi tiun leteron ĝisfine, mi kredas, ke ci konfesos min prava.
Ne, feliĉa edzo de reĝidino Aŭroro! Via instruo ne estas por mi. Ĉu mi amu la bitinianojn, kiuj portas mian portilon, la egiptojn, kiuj hejtas en mia banejo, Ahenobarbon kaj Tigelenon? Je la blankaj genuoj de l’ ĥaritoj mi ĵuras al ci, ke eĉ se mi volus, mi ne povus. En Romo estas minimume cent miloj da homoj, havantaj aŭ malegalajn skapolojn, aŭ dikajn genuojn, aŭ trosekajn krurojn, aŭ rondajn okulojn, aŭ tro grandajn kapojn. Ĉu ci ordonas al mi ami ankaŭ ilin? Kie mi trovu tiun amon, se mi ne sentas ĝin en la koro? Kaj se via dio volas, ke mi amu ilin ĉiujn, kial en sia ĉiopovo li ne donis al ili la formon, ekzemple, de la Niobidoj, kiujn ci vidis sur Palatino? Kiu amas belon, samfakte ne povas ami malbelon. Alia afero estas ne kredi je niaj dioj, sed oni povas ilin ami, kiel amis ilin Fidio, kaj Praksitelo, kaj Mirono, kaj Skopaso, kaj Lizipo.