Далідовіч Генрых
Кліч роднага звона
Раман, апавяданні, мініяцюры
Падрыхтаванае на падставе: Далідовіч Г. Кліч роднага звона: Раман, апавяданні, мініяцюры: Для ст. шк. узросту / Маст. У. I. Сытчанка.— Мн.: Юнацтва, 1997.— 414 с.: іл.
ISBN 985-05-0142-1
Рэдактар: А. I. Хвалей
Copyright © 2013 by Kamunikat.org
Кніга першая
Мір сярод вайны
Раздзел першы
1
З-пад Гары, альбо Гарбоў[1], ішло-кацілася сюды, на раўніну, цяжкое рэха ад металічнага лязгату, чалавечых крыкаў i стогнаў, ад конскага храпу. Праўда, з кожнай хвілінаю гэтае рэха ўсё больш аддалялася i глушэла.
Сонечна-яркі, з блакітнаватым мроівам, спякотны дзень паволі згасаў i атухаў, на ўзгоркі з камянямі i на горныя спадзістыя адхоны, парослыя шызаватым борам, нясмела, але няўхільна поўз цень, а з ім i прыцемак, ды па-ранейшаму было душна, выядаў вочы пот, а заадно мляўка пахла ад лужын нагрэтай крыві.
Усяслаў, зняўшы амаль з мокрай ад поту галавы шлем, сядзеў на каленях на ператаптанай коньмі i людзьмі жвірыстай зямлі i няўцешна-пакутліва пазіраў на цёмнавалосага юнага, яшчэ са светлаватым пушком малойца. Той — цяпер вызвалены ад ратных даспехаў, у шэра-карычневых мяккіх ботах з бліскучымі шпорамі, у сініх нагавіцах i белай кашулі, яшчэ па-маладому вузкаваты ў плячах — ляжаў на спіне на сваім карзне[2] i нібы спаў. Але па тым, які быў доўгі ад нерухома выцягнутых ног, з вялікай чырвонай плямінаю на грудзіне, белы на твары i з упалымі вачыма, было відаць іншае: ён не проста прылёг у цяні ад вялізнага валуна, a быў мёртвы.
Вакол — на раўнінным полі за камянямі i каля пакалечаных коней — чуліся пакутлівыя ўздыхі, енкі i просьбы даць кроплю вады параненых i знясіленых гарачым сонцам воінаў з абодвух лагераў. Паволі па адным i купкамі, самі альбо на спіне сябрука ці на насілках вярталіся з поля бою знявечаныя валынскія i галіцкія ратнікі, цягнуліся да блізкага Сана, каб у яго плыні апаласнуць рукі i твар; здаровыя i вынослівыя вялі пад вартаю палонных. Ды Усяслаў не зважаў ні на кога, адрачона пазіраў на знаёмы дарагі i мілы з маленства, а цяпер застылы твар — перад ім ляжаў не проста нябожчык, а княжыч, апошні сын навагародскага[3] князя...
Ачуўся Усяслаў толькі тады, калі хтосьці апусціў на яго плячук дужую, але заадно i лагодную руку. Ён міжволі падняў галаву: па знаёмых жоўтых ботах, па сінім карзне, па дарагіх даспехах, што блішчэлі паміж поламі карзна, адразу пазнаў: гэта — сам тутэйшы гаспадар, князь Даніла. Побач — белыя конскія ногі, а таксама боты Князевых целаахоўнікаў. Усяслаў паспрабаваў падняцца, але той поціскам далоні затрымаў яго і, здаецца, сам сумотна пазіраў на маладога княжыча, для якога сённяшняя бітва была першай i заадно апошняй — як сказалі яму, Усяславу, маладому княжычу ўцэліў мячом у шыю венгерскі рыцар.
— Обморок? — запытаў Даніла.
Усяслаў павёў туды-сюды галавою:
— Не. Горш.
— Преставился?[4]
Ён хітнуў галавой: якраз так. Хацеў сказаць: «Кажуць, упаў ад удару з каня i паспеў толькі прамовіць падбегламу дружынніку: «Мой бедны бацька...», але вымавіць такое не было сілы.
— Все в руках Божиих... — уздыхнуў Даніла.— Господь даша — господь взяша. Печалуюсь, что сие сегодня...
Усяслаў добра зразумеў, што сказаў i што мог яшчэ дадаць тутэйшы валадар, які папрасіў ix, навагародцаў i іхняга суседа-саюзніка Міндоўга, памагчы абараніцца ад войска венгерскага караля Бэлы i пляменніка Расціслава. Даніла-князь радаваўся за выйгранае пабоішча, бо сёння адразу забіў двух зайцоў — удала запыніў больш чым трыццацігадовую бацькавую i сваю крывавую спрэчку з венграмі i палякамі ды яшчэ даўжэйшае суперніцтва са сваімі князямі i баярамі, на гэты раз адолеўшы сына чарнігаўскага князя — зяця караля Бэлы.[5] Даніла-чалавек засмучаўся, што загінуў тут сын таго, хто пачуў не толькі вушамі, але i душой ягоную просьбу. Канечне, Даніла — князь i чалавек у адной асобе — не мог не падумаць ä пра далейшы лёс Навагародскай зямлі, якую ён лічыў сваім уладаннем: навагародскі князь Ізяслаў стары, а яго адзіны наступнiк напаткаў тут смерць...
Усяслаў яшчэ ніжэй схіліўся над княжычам.
— Цяжка будзе князю Ізяславу вытрываць такое гора,— зноў падаў шлас Даніла.— Ніякіх слоў чалавека i брата[6] не хапае, каб хоць крыху суцешыць. Толькі, можа, адзін Бог уратуе яго i захавае яму дух.
Даніла зноў недагаварыў, думаючы, мабыць, пра сваё, запаветнае: за апошнія восем гадоў загінулі ўсе тры сыны навагародскага князя. Старэйшы паў пры бацьку, калі з Міндоўгам i во гэтым Данілам хадзілі на Конрада Мазавецкага, серадольшы загінуў летась, калі яны, навагародцы, разам з Міндоўгам адбівалі адзін з крыжацкіх кападаў на іхнія землі, а самы малодшы, які супраць бацькавай волі рваўся загартавацца ў сённяніняй бітве, пакінуў гэты свет тут, на галіцка-валынскай зямлі.