— Гэта не твае, барон, а нашы, славянскія, клопаты,— ускіпеў у душы, але стрымана працадзіў скрозь зубы Даніла.— Нам самім рашаць: ці ісці на пагібель, ці... З кім-кім, a з табой, вераломным, не буду раду трымаць, што рабіць. Ды ты, барон, цяпер пакланяешся мне, станеш перада мной на калені, каб я не кінуў цябе ў загарадзь да галодных псоў. Злы я на цябе вельмі: шмат ты патаптаў маёй зямлі, пабіў маіх людзей. Нават параненых вояў не шкадаваў, даколваў i дарэзваў!
— У Марса свае законы, герцаг,— скурай адчуў Фільній, што жорсткі Даніла сваіх слоў проста так не кіне на вецер.
— Я не горш за цябе, барон, ведаю гэта. Але да параненых павінна быць у пераможцы літасць i спагада. Ты ж парушаеш i чалавечую спагаднасць, i законы сваёй веры, звыш меры неміласэрны.— I да дружыннікаў: — Вядзіце i бярыце на ланцуг! Вока з яго не спускайце! Я пагляджу, як цяпер са мной будзе гаварыць гардавус[9] Бэла! I ляхам ды крыжакам няхай гэта будзе ўрок! — Прытуліў Усяслава, давёў да ягонага каня.— Разам мы, ваявода, сіла!
Даніла падаў знак — дружыннікі падкінулі Усяслава на мяккае лямцавае з сярэбранай акантоўкай сядло; ён як трымаў на сагнутай левай руцэ свой бліскучы шлем з узорыстай насечкай, так i не падымаў яго; чацвёра гоных навагародскіх дружыннікаў — два спераду i два ззаду — паднялі i паняслі на карзне забітага княжыча. За імі панурыста пакрочыла княжычава i яго, Усяславава, варта.
З-пад Гары цягнуліся i цягнуліся параненыя; здаровыя вялі на павадах альбо конна гналі перад сабой сваіх i чужых скакуноў — сталыя, абабітыя ўжо ў сечах коні крочылі стомлена, але паважліва, нібы знатныя, не скораныя i ў палоне воі, а вось іхнія маладыя, ашалелыя ад нядаўняга пабоішча, крыкаў, стогнаў i паху крыві суродзічы — найперш венгерскія i польскія выпешчаныя ды свавольныя жарэбчыкі — мітусіліся, таўкліся адзін з адным ды з перапуду стрыглі раз за разам вушамі.
Князь Даніла, седзячы на пазалочаным сядле, ехаў на любімым арабскім белым скакуне побач, але ўжо моўчкі. Мінулі рыхлы ад тысяч конскіх ног жвірысты пляц, а потым перамяшаны з зямлёй прыбярэжны луг, што сённяшняй раніцай быў яшчэ зялёны ад травы. На бела-жоўтым пясчаным беразе, дзе звычайна грэюцца на сонцы, корпаюцца ў пяску дзеці, Даніла запыніўся — ягоныя маладыя дружыннікі адразу ж падбеглі, памаглі спешыцца яму i Усяславу. Грузнучы ботамі ў мяккім i сыпкім рачным пясчаніку, яны пайшлі да броду, кудой перапраўляліся на гэты бок; Даніла, зняўшы шлем i перадаўшы яго дружынніку, першы ступіў у ваду, апаласнуў рукі, твар, валасы i шыю.
— Ух! — усцешыўся, выпрастаўшыся.— Вада — жыватворная!
З шумам, узбіваючы пырскі вады, увайшлі i ўбеглі з-за іхніх спінаў у раку сасмяглыя коні, але ім не давалі шмат піць, толькі дазволілі некаторым з ix упасці i закачацца, падняць угору ногі з бліскучымі падковамі на капытах, змыць з сябе пот i пыл, ад чаго вада ў Сане стала зусім мутнай.
Канечне, падумаў Усяслаў, добра было б i ім, людзям, скінуць з сябе цяжкія даспехі, скажам, вось яму — зіхоткую, сям-там апырсканую чужой крывёй кальчугу, шырокі скураны пояс з сярэбранымі бляшкамі, на якім вісеў падараваны князем Ізяславам прыгожы i трывалы меч (падарунак гэты быў яшчэ гадоў дзесяць таму, калі князь, Рада i веча блаславілі яго быць навагародскім ваяводам), а заадно мяккую, але потную паддзеуку, нырнуць да халоднага дна, каб змыць з сябе ўсё непрыемнае i набрацца ад зямлі i жывой вады новай сілы. Ды цяпер не да гэтага.
— Хадзем, ваявода,— прамовіў Данiлa і, паглыбляючыся па калені, запрасіў яго на той бераг, у свой стан.
Усяслаў пакрочыў за ім — імклівая халаднаватая вада зносіла ўбок, але заадно асвяжала ногі, а пасярод ракі i паясніцу.
— Цёплай вады, свежую апратку i шацёр ваяводзе,— на беразе адразу загадаў сваёй чэлядзі галіцка-валынскі валадар.
— Дзякуй, князь,— сказаў яму Усяслаў,— але я не магу застацца тут нанач. Мушу, як толькі пасвяжэе, падацца ў дарогу. Шлях няблізкі, дні спякотныя — трэба давезці княжыча як мага ў лепшым выглядзе.
— Разумею цябе,— сёння, як ніколі, той быў памяркоўны.— Зараз жа мае людзі паскачуць у Яраслаў, зробяць ладдзю[10] i прывязуць з пограбаў старога лёду, потым пачаруюць мае лекары — княжыча адправіш, як i хочаш, уночы. Але сам затрымайся, дарога твая доўгая, дагоніш сваіх яшчэ на Берасцейскай зямлі.— I, наблізіўшыся, каб ніхто не пачуў, прашаптаў: — Хачу аддзячыць табе шчыра i шчодра. Баяры мае казалі: князь Ізяслаў гардавусам стаў, не прыйдзе памагчы i цябе не пусціць. Але ты прыйшоў i Міндоўга прывёў.