— Што?— з маладым, неўтаймоўным хваляваннем усклікнуў той.
— Угры палоняць князя Данілу,— паказаў мячом туды, дзе з дзесятак венгерцаў спрабавалі абваліць i жывога звязаць разгарачанага галіцка-валынскага ўладара.— Трэба адбіць яго.
— Мілы дзядзька![22] — аж падскочыў у сядле малады княжыч, замахаў мячом.— Дазволь мне выратаваць князя Данілу!
— Паспееш яшчэ праліць нечыю ці сваю кроў,— ужо спакойна прамовіў ён.— Было i яшчэ будзе шмат сечаў ды пабоішчаў.
— Але павінен жа я калі-небудзь праверыць руку не толькі ў гульні, але i ў баі! — не мог спакойна ўседзець у сядле той, з мужчынскай зайздрасцю бачачы, як яго аднагодкі скульваюць з коней рыцараў.
— Князю трэба не толькі твая дужая рука, але i ясная, разумная галава,— усё не дазваляў выхаванцу рынуцца ў атаку Усяслаў.— Глядзі ўважліва за боем, вучыся бачыць, як ён ідзе, думай, што i як рабіць, каб пераламаць яго на сваю карысць. Суцішвай эмоцыі i парывы, развівай здольнасці страціга. Ты ж — наш будучы князь!
— Я так ніколі не пабуду ў баі,— надзьмуўся той.— Да сівых валасоў буду отракам, тваім вучнем,— а пасля нечакана, парушаючы дамову з бацькам, неслух рэзка тузнуў свайго каня, ударыў яго шпорамі i свавольна панёсся туды, дзе на валаску вісеў лёс князя Данілы. Канечне ж, нарэшце хацеў паадолець свой першы, самы вялікі страх перад першым сур'ёзным боем i заадно молада хацеў паказаць усім, што ён смелы i добра ўжо навучаны, варты таго, каб на яго ўсе, найперш равеснікі яго юнай дружыны, а таксама i князь Даніла ca сваімі баярамі, глядзелі ўжо як на харобрага!
«Ну, княжыч, пачакай! Падсыпле табе князь!»— з такой помслівай думкай Усяслаў кінуўся ўслед за выхаванцам-неслухам — каб прыкрыць яго. Той ca сваёй аховаю (а ўзначальваў яе Усяславаў зяць, баярын Васілёк) уклініўся ў непрыяцельскі гурт, сек-церабіў дарогу да князя Данілы; Усяслаў замечаваў i заадно намагаўся бачыць княжыча хоць краем вока, крычаў, каб той вярнуўся ў тыл, ды той не слухаў, задзірыста наскакваў то на аднаго, то на іншага непрыяцеля, i адразу было відаць: у яго яшчэ няма халоднай развагі i лучных удараў, ён зашмат марна траціць энергію i сілу.
Не пайшоў-пабег, а марудна пацягнуўся час нямала ўжо вырвалася i панеслася ў неба мужчынскіх моцных слоў, стогнаў, непрыязнага шалу i ап'япення ад сечы, нямала вылілася поту i крыві, прагучала апошніх, перадсмяротных i звернутых да маці ўскрыкаў, пакуль, нарэшце, не адбыўся адчайны пералом:
— Венгжы ўцекаен!..[23]
— Аллес цурук! Аллес цурук![24]
I трэба ж, калі ён, Усяслаў, уцягнуўся ў бой, калі князь Даніла зноў ускочыў на каня i павёў за сабой усіх у наступ, дык вось у гэтую радасную хвіліну Усяслава нечакана ахаланіў старшы яго аховы Цішук:
— Ваявода, княжыч паранены!
На табе! Толькі нейкі міг не бачыў таго, але за гэтае імгненне вось такое. Недагледзеў! Дзядзька! Дай бог, каб княжычава рана была лёгкая. Тады яна будзе радасцю i славай для маладога нашчадка ўладара іхняй зямлі, першым ягоным баявым хрышчэннем. Ды... Як толькі Усяслаў пад'ехаў i ўбачыў на зямлі абкрываўленага i збялелага юнака, сэрца яго рэзка ўстрапянулася, а пасля зайшлося ад болю i адчаю...
...— Ваявода,— дыван каля ўвахода адхінуўся — у шатры пачуўся ціхі Цішукоў голас.
Усяслаў адплюшчыў вочы, вярнуўся ў думках з успамінаў у цяперашні час: у шатры было ўжо цемнавата, з двара сюды праз адхінутую занавеску даляталі ружова-чырвоныя водсветы ад недалёкіх шматлікіх вогнішчаў.
— Я не сплю, Цішук,— падаў ён голас крыху маладзейшаму, але смеламу i кемліваму вою, даўняму сябру i паплечніку з простых смердаў[25].
— Да цябе дворскі Андрэй, сын Іванаў.
Андрэй — дворскі[26] i ваявода князя Данілы, важны чын i знатная асоба Галіцка-Валынскай зямлі, любімец тутэйшага ўладара i ягонага брата Васількі.
Усяслаў падняўся i выйшаў з шатра, у мігатлівай ад блізкіх i далёкіх вогнішчаў паўцемені падаў невысокаму, яму па плячо, худому, але настойліваму, хітраму калегу руку.
— Прымі, ваявода, i ад мяне шчырае спачуванне ў вашым горы,— прамовіў той.— Вялікая бяда i князю Ізяславу, i вам усім.
Яны прытуліліся плечукамі i памаўчалі хвіліну-другую.
На полi, дзе гарэла мноства кастроў, пачуўся тупат i пачалі слацца доўгія цені: вярталіся тыя, хто хадзіў у пагон за пераможанымі. Праз хвіліну-другую сюды падскочыла некалькі вершцаў на задыханых конях. Усяслаў спачатку падумаў, што гэта іхні тысяцкі, якога ён паслаў гнацца за ворагам, але гэта быў навагародскі сусед — князь Міндоўг са сваёй аховай i баярынам Хвалам.